مدیریت کودهای نیتروژنی در مزارع گندم و جو

از موارد ضروری و پراهمیت در مزارع گندم و جو مصرف کودهای نیتروژنی مانند اوره است که اگر مدیریت نشود مشکلات زیادی را از جمله ورس و کاهش عملکرد به دنبال دارد.

تمام گیاهان از جمله گندم و جو برای بهبود شرایط تولید و رسیدن به بالاترین حد پتانسیل به ۱۶ عنصرغذایی نیاز دارند و عناصر موردنیاز گیاهان باید با توجه به شرایط اقلیمی، نیاز و مرحله رشدی گیاه تامین شوند تا بتواند نتایج مثبتی روی بهبود عملکرد داشته باشد.

اهمیت مصرف کودهای نیتروژنی در گندم و جو

هر عنصر در گیاهان نقش مهمی دارد اما حضور بیش از حد آن نیز می‌تواند مشکل ساز باشد. از این رو بایستی تمام عناصر به میزان کافی و در زمان درست مورد مصرف قرار بگیرند. قطعا عنصر نیتروژن برای کشت گندم و جو بسیار مهم است اما توجه به زمان و میزان مصرف کودهای نیتروژنی که اوره مهم‌ترین آن‌ها است، اهمیت ویژه‌تری دارد.

سوال بسیار مهمی که هر ساله ذهن کشاورزان را به خود مشغول کرده بحث مصرف اوره است که آیا فقط کود اوره می‌تواند تغذیه مفید و مناسبی برای گندم و جو باشد؟ قطعا پاسخ خیر است. در بحث کودهای نیتروژنی مانند اوره مشخص است که این کود فقط نیتروژن را برای گندم و جو فراهم کرده و باعث افزایش مقدار علوفه می‌شود و عدم مدیریت مصرف کودهای نیتروژنی اثر مثبتی بر عملکرد نخواهد داشت.

قطعا مزرعه به عناصر دیگر هم نیاز دارد و در برخی زمان‌ها از دوره رشدی گندم و جو باید نیتروژن کمتری مصرف شود تا باعث ورس و سایر مشکلات نشود. در مقابل در برخی زمان‌ها نیز میزان مصرف نیتروژن باید بیش‌تر باشد ولی اینکه در چه مراحلی نیاز به کودهای نیتروژنی بیش‌تر است، نقش اساسی در کاهش خسارت و بهبود عملکرد خواهد داشت.

زمان‌های مهم مصرف کودهای نیتروژنی در گندم و جو

در کشت گندم و جو کودهای دارای نیتروژن مانند اوره بهتر است به صورت تقسیطی مصرف شود و مقدار آن با توجه به برنامه کودی مشخص می‌شود.

دریافت برنامه کودی گندم و جو

مرحله پنجه زنی و تاثیر کود اوره بر گندم و جو

از مهم‌ترین مراحل رشدی گندم و جو که اثرات قابل توجهی در افزایش عملکرد نهایی دارد، مرحله پنجه زنی است و برای دستیابی به عملکرد مطلوب ضمن حفظ کیفیت خاک، باید به تغذیه و کوددهی بخصوص کودهای نیتروژنی در مرحله پنجه زنی گندم و جو توجه ویژه داشت.

درست است که عنصر نیتروژن از عناصر اصلی در تولید پنجه گندم و جو است اما نباید بدون برنامه‌ریزی و در مقادیر بالا مصرف شود.

این مسئله بخصوص در مناطق سردسیر اهمیت بیش‌تری دارد از این جهت که مصرف بی‌رویه کودهای نیتروژنی مانند کود اوره منجر به رقیق شدن شیرابه گندم و جو شده و با رسیدن به فصل سرما گیاه دچار آسیب سرمازدگی می‌شود. ضمن اینکه کودهای نیتروژنی زیاد در پنجه زنی منجر به تولید پنجه‌های غیرموثر و علوفه‌ای شدن گندم و جو خواهند شد.

بهترین تغذیه در پنجه زنی گندم و جو استفاده از ترکیبات حاوی درصد بالای عنصر روی بصورت ریشه‌ای و محلول پاشی پتاسیم و ریزمغذی است.

لازم است بدانید که پتاسیم یکی از عناصر غذایی ضروری برای گندم و جو است و در فتوسنتز، تشکیل کربوهیدرات و پروتئین، انتقال آب و مواد مغذی و استفاده از نیتروژن نقش دارد. بنابراین، بر عملکرد و کیفیت گندم و جو نیز تأثیر بسزایی دارد.

مرحله ساقه روی: زمان مصرف کود اوره در گندم و جو

در شروع ساقه روی زمان کلیدی مصرف کود اوره در گندم آبی و همچنین جو آبی است، زیرا در این زمان گیاه برای افزایش سطح برگ به بیشترین مقدار نیتروژن نیاز دارد و بالاترین راندمان جذب نیتروژن را نیز خواهد داشت. بنابراین، نیاز گیاه به نیتروژن را باید از طریق مصرف ریشه‌ای تامین کرد.

دقت شود که در اوایل ساقه روی گندم و جو، استفاده از کودهای دارای اسیدآمینه و روی و ترکیبات پتاسیمی نیز تأثیر بسیار زیادی در افزایش سطح برگ دارد و معمولا در مزارعی که دارای سیستم آبیاری قطره‌ای هستند به دلیل بالا بودن ظرفیت پتانسیل تولید معمولا این کودها نیز استفاده می‌شوند.

مصرف کود اوره در ساقه روی گندم و جو بایستی به صورت تقسیطی باشد، یعنی نیاز مزرعه در یک مرحله تامین نمی‌شود. به عنوان مثال ۲۰۰ یا ۲۵۰ کیلوگرم کود اوره در یک بار کوددهی مصرف نشود.

مصرف اوره به صورت تقسیطی بطور معمول 50 کیلوگرم در شروع ساقه روی، ۱۵ تا ۲۰ روز بعد از شروع ساقه روی (اواسط ساقه روی) ۱۰۰ کیلوگرم و ۲۰ روز بعد ۵۰ کیلوگرم در هکتار اوره مصرف شود که این روش یکی از بهترین برنامه‌های مصرف اوره در مزارع گندم و جو است. در خصوص سایر کودها نیز در اواخر ساقه روی، استفاده از کود سولفات پتاسیم پودری نیز نقش مهمی در انتقال مواد بسمت خوشه‌ها خواهد داشت.

مرحله پر شدن دانه: افزایش حساسیت مصرف کود اوره در گندم و جو

مصرف کود اوره در مرحله پر شدن دانه گندم و جو باعث می‌شود گیاه مجدد تحریک به رشد شود و به جای اینکه از سطح برگ، ترکیبات را به دانه منتقل کند برعکس عمل کرده و محتوای دانه را به سمت برگ هدایت می‌کند. متاسفانه در این شرایط، کاهش شدید وزن هزار دانه، بدشکلی دانه‌ها و کاهش عملکرد اتفاق می‌افتد.

اگر نیاز به مصرف نیتروژن بود، تا قبل از گلدهی بهترین زمان استفاده از کود اوره است و بعد از ظهور گل که گیاه دارای بالاترین سطح برگ است، استفاده از هر نوع کود نیتروژنی از جمله اوره می‌تواند برای گندم و جو مضر و خسارت‌زا باشد.

در مرحله پر شدن دانه استفاده از سیلیکات پتاسیم توصیه می‌شود به این دلیل که برای انتقال مواد از برگ به دانه عنصر پتاسیم نقش کلیدی دارد، اما نباید درصد آن در کود زیاد باشد زیرا عنصر پتاسیم در سیگنال پیری نقش داشته و منجر به پیری زودرس گندم و جو می‌شود. نکته مثبت کود سیلیکات پتاسیم دارا بودن عنصر سیلیسیم است که باعث بهبود مقاومت‌ها و افزایش استحکام ساقه‌ها خواهد شد.   

نکته مهم
بخش زیادی از عناصر مورد نیاز گندم و جو باید از طریق کودهای شیمیایی تامین می‌شود، اما اگر فقط کود شیمیایی استفاده شود کیفیت محصول کم خواهد بود و از طرفی مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی باعث تخریب خاک مزرعه و آسیب به محیط زیست می‌شود. به همین دلیل مصرف کودهای میکروبی مانند باکتری‌هایی که می‌توانند حل کننده یا آزادکننده عناصر باشند مثل باکتری‌های تامین کننده نیتروژن که باعث تثبیت نیتروژن خاک می‌شوند، بسیار برای کاشت گندم و جو مهم هستند.

پرسش و پاسخ

• چرا در دوره پرشدن دانه به گندم و جو نباید کود اوره داد؟

استفاده از کود اوره در گندم و جو و در مرحله پر شدن دانه منجر به تحریک گیاه به انتقال ترکیبات از دانه به برگ می‌شود. درنتیجه، باعث کاهش شدید وزن هزار دانه، بدشکلی بذرها و کاهش عملکرد می شود. بهترین زمان مصرف اوره قبل از گلدهی است و بعد از ظهور گل که گندم و یا جو بیشترین سطح برگ را دارد، مصرف هر نوع کود نیتروژنی برای گندم و جو مشکل ساز است.

• چه زمانی در مزرعه گندم و جو باید کود اوره مصرف شود؟

در گندم و جو بهتر است کود اوره به صورت تقسیطی و طی چند مرحله مصرف شود و مقدار آن با توجه به برنامه کودی مشخص می شود. شروع مصرف کود اوره در گندم و جو در آغاز ساقه روی است (در این زمان گیاه برای افزایش سطح برگ به بیشترین مقدار نیتروژن نیاز دارد). مصرف کود اوره به صورت تقسیطی بدین معنی است که نیاز مزرعه در یک مرحله تامین نمی شود. مصرف اوره به صورت تقسیطی در مقادیر ۵۰ کیلوگرم، ۱۰۰ کیلوگرم و ۵۰ کیلوگرم طی مراحل رشد یکی از بهترین برنامه های مصرف اوره در مزارع گندم و جو است.