بقا گیاهان از جمله درختان وابسته به رشد و توسعه اندامهای مختلف است و درصورتیکه هر بخشی از درخت دچار اختلال شود یا توسعه کافی نداشته باشد، بطور قطع درخت در خطر خواهد بود.
ریشه از اصلیترین اندامهای درختان است و اگر ریشه درختی در زمانهای کلیدی توسعه کافی را نداشته باشد، قطعا عملکرد و سود اقتصادی کشاورز به خطر میافتد. از آنجاییکه ریشه بخش زیرزمینی و غیرقابل مشاهده گیاه است، بسیاری افراد توجهی به این بخش مهم درخت نشان نداده و عملا از اهمیت ریشه و توسعه آن اطلاعات کمی دارند.
دو فلش رشدی توسعه ریشه درختان
- اولین فلش رشدی پس از برداشت میوه و بسته به زمان برداشت از اواخر شهریور آغاز شده و تا اولین سرما در منطقه ادامه دارد.
- دومین فلش رشدی هم بعد از پایان سرما است که بسته به منطقه از اوایل اسفند ماه شروع شده و تا اردیبهشت ادامه دارد.
بیولوژی توسعه ریشه گیاهان به چه صورت است؟
رشد ریشه و نحوه عملکرد آن در درختان سالهاست که مورد بررسی است و اگر نتایج پژوهش بیولوژیستها را دنبال کنید، قطعا درک بهتری از توسعه ریشه گیاهان خواهید داشت. به دلیل تنوع در خاکها از نظر ترکیبات و موجودات زنده، شرایط توسعه ریشه گیاهان بستگی زیادی به خاک دارد و این خصوصیات باعث تغییرات در توسعه ریشه گیاهان میشود.
نکته بسیار جذاب در توسعه ریشه درخت این است که ریشه در خاک حرکت کرده و سعی در حذف موانعی دارد که نمیتواند از آن عبور کند. اگر ریشه گیاه نتواند از موانع عبور کند یا آن مانع را با ترشح ترکیباتی سوراخ کرده و به درون آن نفوذ میکند یا مانع را دور زده و به حرکت و توسعه خود ادامه میدهد.
در کنار توسعه ریشه درون خاک، بیولوژی ریشهها بصورتی است که همزمان چند عمل ضروری شامل جذب و انتقال آب و عناصر غذایی از خاک را نیز انجام داده و همین مسئله باعث پیچیدگی بیولوژی ریشهها میشود. در شرایط تنشهای ملایم رطوبتی، ریشه گیاهان میل به توسعه دارد تا سطح جذب بیشتری برای دریافت آب و مواد غذایی داشته باشد اما زمانیکه تنش رطوبتی شدید باشد، رشد تمام اندامهای گیاه ازجمله ریشهها نیز محدود و متوقف میشود.
رشد ریشهها در خاک
ژنتیک گیاه روی حرکت ریشه در خاک بسیار موثر است. برخی گیاهان دارای ریشه مستقیماند و برخی دیگر دارای ریشههای افشان هستند. رشد و توسعه ریشه در گیاهان با ریشه مستقیم به سمت عمق خاک است و در گیاهانی که دارای ریشه افشان هستند، حرکت ریشه بیشتر به صورت افقی است.
اثر هورمونهای درخت بر توسعه ریشه
هورمونها ترکیبات حیاتی درون گیاهان هستند که در پروسههای مختلف نقش اساسی دارند. اگرچه میزان هورمونها در گیاهان نسبت به موادی مانند کربوهیدراتها بسیار کمتر است، اما اثرگذاری هورمونها در مراحلی مانند توسعه ریشهها قابل توجه است. البته برهمکنش هورمونها با سایر ترکیبات گیاهی در بحث توسعه ریشه اهمیت زیادی دارد، به عنوان مثال موادی مانند فلاونولها بر انتقال هورمون اکسین و تشکیل ریشههای جانبی موثر هستند.
اثر موجودات زنده درون خاک بر توسعه ریشه
فعالیت موجودات درون خاک از جمله باکتریها و قارچها باعث تغییرات فیزیکی و بیوشیمیایی در خاک خواهد شد و همین مسئله بر توسعه ریشه گیاهان نیز موثر است. یکی از مهمترین ترکیباتی که حاصل از فعالیت باکتریها و قارچها در خاک است، آنزیمها هستند که با تجزیه اجزا درون خاک، شرایط را برای توسعه ریشه گیاهان فراهم میکنند. در برخی منابع ذکر شده که برهمکنش فعالیت آنزیمی باکتریها و قارچها و بقایای گیاهان درون خاک باعث تغییرات خاک و توسعه ریشه گیاه میشود و برخی دیگر نشان دادند که فقط آنزیمهای حاصل از فعالیت موجودات زنده بر توسعه ریشه موثر است و آنزیمهای حاصل از تجزیه بقایای گیاهی نقشی در توسعه ریشه ندارند. نکته مهم دیگر این است که باکتریها و قارچها با قرار گرفتن روی ریشهها بر توسعه آنها بسیار موثرند و در واقع ریشه هم با حرکت در خاک به گسترش باکتریها و قارچها کمک خواهد کرد.
زمان توسعه ریشه در درختان
زمان گسترش ریشهها در درختان میوه به شرایط منطقه بستگی دارد، اما بطور کلی در درختان دو فلش رشدی یا دو زمان برای توسعه ریشهها وجود دارد.
اولین فلش رشدی ریشه: پس از برداشت میوه
بسته به زمان برداشت از اواخر شهریور اولین فلش رشدی ریشهها شروع شده و تا اولین سرما در منطقه ادامه دارد. در واقع با اولین سرما در منطقه، توسعه ریشه متوقف میشود اما در صورتیکه سرمایی در منطقه نباشد، توسعه ریشه ادامه پیدا میکند.
دومین فلش رشدی ریشه: بعد از پایان سرما در منطقه
بسته به منطقه از اوایل اسفندماه فلش دومِ رشد ریشهها آغاز شده و تا اردیبهشت ادامه دارد و پس از آن توسعه ریشه کاهش مییابد.
رطوبت خاک در 6 ماهه دوم سال بسیار اهمیت دارد و به دلیل اینکه ریشه برای توسعه قطعا به رطوبت کافی نیاز دارد، اگر در باغ شما طی پاییز و زمستان رطوبت کافی برای ریشهها در خاک از طریق بارندگیها تامین شده، نیازی به آبیاری نیست اما اگر طی فلش دومِ توسعه ریشهها، خاک خشک باشد قطعا توسعه ریشه کم میشود. بنابراین اگر باغداری در پاییز و زمستان با مشکل کمبود بارندگی مواجه است، حتما آبیاریهای لازم برای دسترسی ریشه به رطوبت کافی در برنامه مدیریتی باغات را داشته باشد.
آیا تنشها بر توسعه ریشه درختان موثر است؟
تنشهای زنده و غیرزنده اثرات مختلفی بر توسعه ریشهها دارند، اما چون نمیتوان دائما خاک را کنار زده تا به صورت بصری ریشهها را از نظر سلامت چک کرد باید اثراتی که این تنشها بر توسعه ریشه میگذارند را کاملا مورد توجه قرار داد.
اثر کم آبی و تنش غرقابی بر توسعه ریشهها
توسعه ریشه گیاه دائما به سمت آب ادامه دارد و با کمترین رطوبتی، رشد هر چند بسیار کم ادامه پیدا میکند، اما زمانیکه خاک بشدت خشک باشد، ریشه دیگر توان رشد ندارد و بنابراین از بین خواهد رفت. در تنش غرقابی هم با وجود اینکه آب در خاک وجود دارد، اما به دلیل عدم حضور اکسیژنِ کافی، رشد و توسعه ریشهها بشدت کم میشود و اگر شرایط غرقابی طولانی شود ریشهها به اصطلاح دچار خفهگی خواهند شد.
اثر آفات و بیماریها بر توسعه ریشهها
آفات و بیماریها عامل بسیار مخربی برای ریشهها هستند و اگر به موقع کنترل نشوند، خسارات جبران ناپذیری را به گیاه وارد میکنند. بسیاری از آفات و بیماریها، زمستان گذرانیشان در خاک است و قطعا برای تغذیه بهسمت ریشهها رفته و وارد ریشه میشوند. اگر هر آفت کوچکترین زخمی در ریشه ایجاد کند منجر به ورود سایر عوامل مخرب به ریشهها شده و به دلیل پنهان بودن ریشه در بسیاری مواقع این آسیب مشخص نمیشود و رشد و توسعه ریشه مختل و در نهایت از بین خواهد رفت.
اثر کمبود و سمیت عناصر خاک بر توسعه ریشهها
عناصر غذایی نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه ریشهها دارند و هر گونه کمبود یا بیشبود عناصر اثرات منفی بر رشد و توسعه ریشهها دارد.
آیا حاصلخیزی خاک بر توسعه ریشه گیاهان اثر دارد؟
متاسفانه طی سالهای اخیر به دلیل مصرف بیرویه کودهای شیمیایی و عملیات نامناسب مدیریتی، خاکهای بسیاری از نقاط دنیا دیگر حاصلخیز نیستند و روز به روز این مشکل حادتر نیز میشود. به همین دلیل برای بهبود شرایط خاک و دسترسی بهتر ریشهها به عناصر غذایی، راهکار اصولی این است که جمعیت میکروبی خاک را افزایش دهید و بر اساس نیاز و طبق زمانبندی درست از کودها استفاده کنید. قطعا هر چه خاک مزرعه یا باغ شما حاصلخیزتر باشد، توسعه ریشهها نیز مطلوبتر خواهد بود و نتیجه بهتری نیز خواهید گرفت.
بررسی بیولوژی و آناتومی ریشهها در گیاهان یکی از مهم ترین موضوعاتی است که همواره مورد توجه دانشمندان بوده است. اگر در مورد رشد و نمو ریشهها بدانید و در مزرعه یا باغ به حفظ ریشهها توجه کافی داشته باشید، قطع به یقین مدیریت بهتری هم در تغذیه و آبیاری و هم در سایر موارد برای کشت خود خواهید داشت. لطفا از همین صفحه نظرات و پیشنهادات خود را در مورد توسعه ریشه گیاهان با در میان بگذارید.
منابع
+ Geldner, N., & Salt, D. E. (2014). Focus on roots. Plant Physiology, 166(2), 453-454.
+ Lambers, H., & Colmer, T. D. (2005). Root Physiology–from Gene to Function: Preface. Plant and Soil, 274, vii-xv.
21 پاسخ
باسلام. ریشه درختان میوه هرچه درعمق خاک فرو روند بهتراست یادرلایه های سطحی خاک حرکت کنند؟ دوم ابیاری درکدام قسمت درخت باید انجام شود
با سلام و احترام
ریشه ها دو نوع اند و بهتر است هر دو نوع عمقی و سطحی در شرایط مناسب رشد کنند. ریشه های عمقی برای جذب آب رشد عمیق تری دارند و ریشه های سطحی در سطح خاک برای جذب عناصر غذایی حرکت می کنند. آبیاری باید به صورتی باشد که جذب آب توسط ریشه های سطحی بخوبی انجام شود و بتوانند براحتی همراه رطوبت عناصر را جذب کنند.
با سلام
از مطالب خوبتان سپاسگزارم. سوالی داشتم، من درختان باغم را در عمق۵۰ سانتی زمین کاشتم، یعنی چاله ای یک متر در یک متر به عمق ۴۰ سانت ایجاد کرده و داخل این مربع چاله ای کنده و درخت رو کاشتم. الان تصمیم گرفتم که چاله ها رو پر کرده و همسطح زمین کنم. عمر درختان میوه ۳ ساله است. آیا این کار باعث خفگی ریشه درختان می شود یا ریشه به مرور زمان خودش رو به خاطر آب و مواد غذایی به سطح زمین می رساند؟
با سلام و احترام
بطور کلی کاشت نهال باید روی تپه باشد و کاشت در چاله مناسب نیست. پیشنهاد می کنیم که چاله ها را پر نکنید از این نظر که طوقه زیر خاک می رود و همین مسئله منجر به بیماری و آسیب به طوقه و سپس درخت می شود. در حال حاضر جابجایی نهال ها نیز پیشنهاد نمی شود چون کشت را انجام داده اید.
سلام وقتتون بخیر
ما یه درخت نارنج ۴۰ ساله تو خونمون داریم الان میخوایم جابه جاش کنیم چه فضایی از اطراف ریشه باید همراه با درخت برداشته شود و اینکه چه فضایی باید برای محل جدیدش درنظر بگیریم؟ ممنون
با سلام و احترام
پیشنهاد می کنیم جابجایی چنین درختی را انجام ندهید زیرا شاهد آسیب زیادی خواهید بود.
سلام مطالب اشاره شده بسیار جالب بود مدتها بود بدنبال فرایند رشد ریشه بودم ابهاماتی که داشتم رفع شد بسیار ممنون و متشکر هستم
با سلام و احترام
از اینکه مطلب برای جنابعالی مفید بوده، خرسندیم و از حسن توجهتون سپاسگزاریم.
بسیاربسی خرسندم ازمطالب زیبایتان که علاوه برمهم بودن وکمک به بهترکردن محیط زیست نیزتوجه خاصی رامبذول داشته ایدمطالبتان درعین سادگی بسیارحرفه ای است باشدکه شماعزیزان ازتبلیغات دولت وملت بهره مندباشید باسپاس ویژه
با سلام و سپاس از حسن توجه جنابعالی
سلام،زمینی است که بعد از ۶۰ سانت کندن خاک اندازه ۶۰ سانت زیر خاک سنگ میباشد ایاسنگ مانع رشد ریشه میشود
درود و خدا قوت به جنابعالی
اگر کشت شما زراعی است مشکل خاصی ایجاد نمی کند چون عمق نفوذ ریشه برخی گیاهان زراعی کمتر است اما اگر درخت کشت می کنید شاید در چند سال اول بدلیل توسعه ریشه کمتر مشکلی ایجاد نشود اما با افزایش سن درخت لایه سنگ مشکل ساز خواهد شد.
برای توسعه ی ریشه ی پرخت میوه باید چیکار کنیم؟
با سلام و احترام
ریشه درختان برای توسعه هم به رطوبت کافی و هم به تغذیه درست و اصولی نیاز دارد. ضمن اینکه بافت و ساختمان خاک نیز باید برای توسعه ریشه گیاهان مناسب باشد. توصیه می کنیم در تمام فصول رطوبت کافی در خاک را فراهم کنید و از برنامه کودی اصولی و اختصاصی نیز استفاده کنید تا کودهای لازم در زمان های کلیدی به درخت شما برسد.
سلام
میشه راهنمایی کنید ریشه کدامیک از این درختان کنار استخر (توکار) میتونه به دیواره استخر آسیب برسونه؟
(سیب- گردو- خرمالو- زردآلو – گوجه سبز یا باغی
با سلام و احترام
گردو توسعه ریشه بیش تری دارد اما ممکن است سایر درختان هم به استخر آسیب بزنند.
سلام دوست من
درخت گوجه سبز یا همون آلو میتونه استخر رو نابود کنه ، گردو کمتر و درختانی مثل بید ، زبان گنجشک یا سپیدار در کنار استخر استفاده نکن
ولی تا ۵ سال اول بلا مانع است.
سلام
مطالب خوب بود ولی مطلب کاربردی ذکر نمیشه
با سلام و سپاس از همراهی شما
با سلام آیا اگر کود دامی را بصورت سطحی پای درخت دورتر از تنه بریزیم وپهش کنیم یا پابیل کنیم آیا ریشه درختان به طرف سطح زمین حرکت میکنند؟
با سلام و عرض ادب
پیشنهاد می کنیم اگر می خواهید از کودهای دامی استفاده کنید کاملا فرآوری شده و پوسیده باشند چون کودهای دامی نپوسیده منجر به بروز مشکلات زیادی برای درختان می شود. در ارتباط با بحث ریشه: بطور کلی ریشه درختان بسمت پایین و زیر زمین حرکت می کند و حرکت رو به سمت زمین ندارد اما در مواردی ممکن است مانعی بر سر راه نفوذ ریشه باشد و جهت حرکت ریشه تغییر کند.