چالش انتخاب ارقام گندم برای استان‌های ایران

 برای کشت هر محصولی از جمله گندم نیاز به شناخت ارقام دارید تا بر اساس اقلیم منطقه‌تان انتخاب درستی داشته باشید. در صورتیکه قبل از اقدام به کشت در مزرعه، رقم مناسبی را انتخاب نکنید، شاهد کاهش عملکرد محصول‌ خواهید بود.  

تعریف ارقام در کشاورزی

ارقام در زراعت و باغبانی دسته‌ای از گیاهان هستند که از یک گونه گیاهی مشتق شده و طی پروسه‌های اصلاح ژنتیکی بسته به صفات مدنظر اصلاح‌گران در جهت رفع نیاز کشاورزان به بخش کشاورزی معرفی شده‌اند. یکنواختی در ارقامی که به بخش تولید معرفی می‌شوند یک اصل مهم است، از این نظر که در یک مزرعه مانند گندم بایستی همه گیاهان از نظر صفات رویشی و زایشی یکسان باشند تا کشاورز به نتیجه دلخواه برسد. در صورتیکه بخش‌های تحقیقات اصلاحی گیاهان زراعی و باغی چه در کشور ما و چه در سایر کشورها از جنبه صفات مهم بتوانند ارقام مفیدی را تولید و معرفی کنند، سود اقتصادی بالایی برای هر کشور دارد و نیاز به واردات ارقام را کاهش می‌دهد.

اهمیت انتخاب ارقام بر اساس اقلیم مناطق

سازمان خواروبار جهانی (FAO) استفاده از ارقام سازگارشده با اقلیم هر منطقه را روشی کاربردی در جهت بهبود عملکرد محصولات کشاورزی دانسته و به کلیه کشورها نیز توصیه می‌کند از چنین ارقامی استفاده کنند. قطعا کشت رقم‌هایی که سازگار با هر منطقه‌اند به بهبود حفاظت آب و خاک و مدیریت بهتر منابع در مزارع و باغات کمک شایانی کرده و اثرات منفی تغییرات اقلیمی را که منجر به اُفت عملکرد می‌شود را کاهش خواهد داد.  

ضرورت انتخاب ارقام گندم برای هر منطقه

نیازی به تاکید نیست که گندم مهم‌ترین محصول در سبد غذایی مردم دنیاست و نمی‌توان از اهمیت این محصولِ ارزشمند چشم‌پوشی کرد. تعداد ارقام گندم به دلیل ارزش بالا این محصول نیز زیاد است و چه در کشور ما و چه در سایر مناطقِ دنیا هر ساله ارقام جدیدی برای سازگاری بهتر با هر منطقه تولید می‌شود. با این‌وجود، متاسفانه طی دهه‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی در جهان بسیاری از کشاورزان دچار این چالش هستند که کدام رقمِ گندم به آن‌ها بالاترین تناژ را می‌دهد؟!!!

برای درک بهتر تفاوت ارقام در مناطق دقت کنید که اگر رقمی بهترین بذر گندم دیم برای کردستان است، نمی‌تواند بهترین رقم گندم دیم برای همه مناطق ایران باشد. بررسی ارقام گندم آبی و دیم برای هر منطقه بایستی طی تحقیقات انجام شود و پس از آن به کشاورزان عزیز معرفی شود.

پادکست اهمیت ارقام گندم و جو در ایران: آقای مهندس ساربان

چه صفاتی در گندم مهم هستند؟

مهم‌ترین صفت، عملکرد گندم یا تناژ است که کشاورز عزیز با همه موارد و سختی‌ها در نهایت به نتیجه دلخواه برسد و سود اقتصادی مطلوبی داشته باشد. اما چند صفت دیگر نیز در ارقام گندم مهم هستند که بسته به اقلیم منطقه ممکن است صفتی در یک رقم محدود شود.

عملکرد یا تناژ گندم

قطعا بااهمیت‌ترین صفت، عملکرد یا تناژ بالا گندم است و نمی‌توان از این صفت مهم برای ارقام گندم براحتی گذشت. برای انتخاب رقم باید به عملکرد مطلوب با توجه به سازگاری به اقلیم منطقه دقت کنید. البته که چند صفت دیگر مانند ورس و مقاومت به آفات و بیماری‌ها نیز در گندم مهم هستند و اگر در زمان انتخاب رقم به آن‌ها دقت نکنید نه تنها شاهد بهبود عملکرد نخواهید بود بلکه یک آفت یا بیماری یا حتی ورس بوته‌ها می تواند منجر به اُفت شدید عملکرد شود.

موارد مدیریتی قبل از کاشت گندم و همچنین بعد از کاشت را نیز در کل دوره رشد درنظر بگیرید، زیرا دستیابی به بهترین نتیجه از کشتِ گندم از برآیند مثبت و مدیریت کلیه عوامل حاصل می‌شود.

ورس یا خوابیدگی

در ارقام گندم، ارتفاع بوته متفاوت است و به دلیل برداشت مکانیزه باید ارتفاع بوته برای این هدف استاندارد باشد. اما گاهی در فرآیندهای اصلاحی با وجود عملکرد بالا در یک رقم ممکن است بوته مقاوم به ورس یا خوابیدگی نباشد و در برخی مراحل رشدیِ گندم شاهد خوابیدگی بوته‌ها باشید.

مقاومت به آفات و بیماری‌ها

آفات و بیماری‌هایی بسیار مهم در مزارع گندم هرساله خسارات زیادی وارد می‌کنند و اگر در زمان انتخاب رقم به این عوامل زنده و تنش‌زا توجه نکنید، در طول فصل باید هزینه و وقت زیادی را صرف مبارزه با یک یا چند آفت و بیماری کنید و شاهد اُفت عملکرد نیز باشید. برای آفات گندم، سن‌ها و شته‌ها و کنه بهتر است برای گزینش رقم مدنظر باشند و در بیماری‌های گندم، برخی قارچ‌ها مانند عامل پاخوره، سیاهک‌ها و زنگ‎‌ها بسیار برای بحث انتخاب ارقام گندم مهم هستند.

طول دوره رشد

بحث طول دوره رشدی به این دلیل است که برای برخی مناطق، گرما زودرس ممکن است رخ دهد و چون فرصت کافی برای مرحله کلیدی پرشدن دانه وجود ندارد، کشاورز مجبور به کشت رقم زودرس می‌شود. اما گاهی نیز طول فصل رشد طولانی است و ارقام دیررس مدنظر کشاورز هستند. البته برای این صفت، تاریخ کشت نیز بسیار مهم است که باید توجه خاصی به آن داشته باشید.

نکته
توجه داشته باشید که در پروژه‌هایی که برای برخی صفات مانند مقاومت به بیماری‌ها و آفات اجرا می‌شوند گاهی تمام صفات مطلوب داخل یک رقم نیستند و در برخی موارد برای اصلاح یک صفت بعضی صفات مانند عملکرد کم می شود و به همین دلیل است که باید در انتخاب رقمی با عملکرد مطلوب برای منطقه‌تان دقت داشته باشید.

چگونه یک رقم مناسب گندم را انتخاب کنیم؟

در کشور ما تحقیقات بسیاری برای ارقام گندم طی سال‌های گذشته انجام شده و ادامه نیز دارد اما نتایج تحقیقات و معرفی ارقام بسیار پراکنده بوده و هر ساله چالش بسیار مهم کشاورزان عزیز انتخاب درست رقم گندم بسته به اقلیم‌شان است.  

روش اول

در بسیاری مناطق کشور ما از گذشته تا به امروز، کشاورزان عزیز از ارقام محلی و رایج منطقه‌شان یا ارقام اصلاح شده توسط بخش تحقیقات کشاورزی برای کشت گندم استفاده می‌کرده‌اند و امروزه با مراجعه به جهاد کشاورزی هر منطقه، ارقام را خریداری و کشت می‌کنند.

روش دوم

روش دیگری که بسیار به کشاورزان و کارشناسان کمک می‌کند، مراجعه به سایت اگرویار، بخش داشبورد کشاورز است که سامانه انتخاب رقم بارگذاری شده و کشاورزان عزیز با مراجعه به این بخش می‌توانند رقم گندم را بر اساس منطقه، عملکرد، مقاومت به آفات و بیماری‌ها و برخی دیگر از صفات انتخاب کنند.

ارقام گندم پیشگام، گندم حیدری و گندم میهن برای مناطق سرد کشور پیشنهاد شده‌اند. البته رقم گندم حیدری در اقلیم گرم و خشک نیز قابلیت کشت دارد اما قطعا تاریخ کاشت در مناطق، متفاوت است.   

اقلیم گرم و مرطوب (استان‌های مازندران، گیلان، گلستان و قسمت‌هایی ازاستان اردبیل)
نام رقم	عملکرد	طول دوره رویش	واکنش به ورس	واکنش به بیماری
تجن	6 تا 7 تن در هکتار	200 تا 210 روز	مقاوم	مقاوم به زنگ قهوه‌ای
چمران	5 تا 8 تن در هکتار	180 تا 200	مقاوم	مقاوم به زنگ قهوه‌ای و زنگ سیاه
دریا	5 تا 6 تن در هکتار	200 تا 215	نیمه متحمل	متحمل به زنگ زرد و قهوه‌ای
اقلیم گرم و خشک (اسـتان‌هـای خوزسـتان، هرمزگـان و قسمتهای جنوبی استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، کرمـان، سیسـتان و بلوچسـتان و بخشـی از اسـتان خراسان (طبس))
هامون	6 تا 7 تن در هکتار	200 تا 210 روز	مقاوم	حساس به زنگ زرد
دز	6 تا 7 تن در هکتار	170 تا 190 روز	مقاوم	حساس به زنگ زرد-نیمه حساس به زنگ قهوه‌ای
هیرمند	5 تا 6 تن در هکتار	180 تا 200	مقاوم	نیمه‌حساس به زنگ زرد-متحمل به زنگ قهوه‌ای
اقلیم معتدل (استان‌های تهران، اصفهان، یزد و قسمت‌هایی از استان‌های فارس، لرستان، کرمانشـاه، کرمان، خراسان و سیستان و بلوچستان)
پیشتاز	7 تا 8 تن در هکتار	210 تا 220 روز	مقاوم	مقاوم به زنگ زرد و قهوه‌ای
سیروان	5 تا 6 تن در هکتار	200 تا 210 روز	مقاوم	نیمه‌مقاوم به زنگ زرد و قهوه‌ای
بک کراس روشن	4 تا 5 تن در هکتار	210 تا 220 روز	نیمه مقاوم	نیمه‌حساس به زنگ زرد-مقاوم به زنگ قهوه‌ای
اقلیم سرد (استان‌های آذربایجان شرقی و غربی،کردستان، همدان، چهارمحال و بختیاری و قسمت‌هایی از شمال استان‌های خراسان، اصفهان وکهگیلویه و بویراحمد)
پیشگام	8 تا 9 تن در هکتار	220 تا 230 روز	مقاوم	مقاوم به زنگ زرد
الوند	6 تا 8 تن در هکتار	220 تا 230 روز	نیمه مقاوم	حساس به زنگ زرد
میهن	7 تا 8 تن در هکتار	220 تا 230 روز	مقاوم	مقاوم به زنگ زرد- نیمه‌ مقاوم به زنگ قهوه‌ای
حیدری	6 تا 7 تن در هکتار	220 تا 230 روز	مقاوم	مقاوم به زنگ زرد

علاوه بر صفاتی که گفته شد، برای انتخاب ارقام گندم به نکته آبی یا دیم بودن ارقام نیز توجه کنید. اگرچه برخی ارقام هم به صورت دیم و هم آبی کشت می‌شوند، اما بسته به اقلیم و شرایط بارش در منطقه باید در این بحث دقت کافی را داشته باشید. ضمن اینکه بعضی از ارقام در چند اقلیم قابلیت کشت دارند مانند رقم تجن گندم که در مناطق گرم و مرطوب، معتدل و همچنین سرد می‌تواند کشت شود.