یکی از مهم‌ترین اهداف چغندرکاران عزیز در کشت و کار این محصول، افزایش عیار چغندرقند در کنار افزایش تناژ است. این صفت از زمان کاشت محصول تا زمان برداشت تحت تاثیر عواملی مانند محیط، رقم، کوددهی، آبیاری و نحوه برداشت نوسان می‌کند که برخی از این عوامل قابل کنترل بوده و درصورت مدیریت نادرست آنها عیارِ قند در چغندر افت معنی‌داری خواهد داشت.
عیار چغندرقند چیست؟
درصد قند در چغندر بیشتر با عنوان عیار قند چغندر شناخته می‌شود که یکی از مهم‌ترین صفات کیفی در تولید این محصول است. هرچقدر مقدار عیار بالاتر باشد کیفیت چغندر و سودآوری آن بالاتر خواهد بود.
بطور معمول مقدار عیار قند چغندر در ایران بین 15 تا 20 متغیر است. در برخی شرایط، مقدارهای بالاتر و یا پایین‌تر از این اعداد نیز گزارش شده است. دلایل این نوسان عیار در ادامه توضیح داده خواهد شد.
پادکست نکات افزایش عیار چغندرقند:
عوامل موثر بر عیار قند چغندر
تمامی عوامل و اقداماتی که از زمان کاشت چغندرقند تا برداشت آن انجام می‌گیرند، بر عملکرد و عیار قند موثر هستند. از مهم‌ترین مواردی که روی عیار چغندر قند تاثیر دارند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوع رقم
- تراکم مناسب کاشت
- سلامت و سطح برگ مناسب
- آفات و بیماری‌ها
- کوددهی
- آبیاری
- اقدامات برداشت
- زمان کاشت و برداشت
تاثیر رقم بر عیار قند چغندر
ژنتیک چغندر نقش مهمی در تجمع قند در ریشه ذخیره‌ای دارد. امروزه ارقام زیادی از چغندر در بازار ایران معرفی شده‌اند که برخی پرمحصول و برخی پتانسیل عملکرد پایینی دارند. نکته مهمی که در انتخاب رقم باید رعایت کنید این است که برای کاشت از ارقام مونوژرم و دارای پتانسیل عملکرد و عیار بالا استفاده کنید.
اگر رقمی پتانسیل عملکرد و عیار پایینی داشته باشد، باتوجه به اینکه این موضوع ژنتیکی است، کوددهی یا اقدامات زراعی تاثیر چندانی روی افزایش عیار چغندر قند و عملکرد نخواهد داشت.
تراکم بوته مناسب: اثرگذار در عملکرد و عیار قند
رعایت تراکم مناسب در زمان کاشت نیز می‌تواند روی میزان عیار چغندر تاثیرگذار باشد. در تراکم‌های بالا میزان رشد بوته و ریشه کاهش پیدا کرده و میزان قند ذخیره شده نیز کاهش خواهد یافت. در مزارع با تراکم پایین نیز ریشه‌های ذخیره‌ای بیش‌از حد رشد کرده و میزان تجمع قند کاهش خواهد یافت.
بطورمعمول در تراکم‌های حدود 9 تا 10 بوته در مترمربع، عملکرد و قند مطلوبی تولید می‌شود.
آبیاری فاکتوری مهم برای عملکرد و عیار چغندر قند
برای افزایش تناژ چغندر و عیار بالا ضروری است که در تمام دوره رشد، آبیاری کافی با مدارهای مناسب بسته به منطقه انجام شود.
تصور برخی از کشاورزان این است که با افزایش مدارهای آبیاری و اعمال تنش می‌توانند عیار چغندر را افزایش دهند، اما باید توجه شود که غده‌ها برای رشد نیاز دارند که آب کافی از خاک دریافت کنند. تنش‌های آبی باعث کاهش شدید عملکرد خواهد شد.
نکته علمی
زمانیکه مدارهای آبیاری افزایش می‌یابد، گیاه تحت تنش رطوبتی قرار می‌گیرد. یکی از مکانیسم‌های دفاعی گیاه برای حفظ رطوبت برگ در این شرایط، بستن روزنه‌های برگ است. زمانیکه روزنه‌های برگ بسته می‌شوند، فتوسنتز کاهش یافته و مواد قندی (ساکارز) کمتری تولید و ذخیره می‌شود. نتیجه این اتفاق کاهش میزان قند و عیار در چغندر خواهد بود. از طرفی دماهای بالا و تنش‌های آبی باعث القاء پیری زودرس در برگ‌ها و کاهش تولید و انتقال مواد فتوسنتزی به سمت غده می‌شوند.
در مراحل رشد غده، به دلیل بالا بودن سطح برگ و حجیم شدن غده‌ها، چغندر نیاز بالایی به آب دارد. از طرفی در این تاریخ‌ها میزان تبخیر و تعرق بالا بوده و هرگونه تنش آبی باعث افت شدید عملکرد قند خواهد شد.
قطع آبیاری در مراحل نهایی رشد غده باید زمانی صورت گیرد که غده به حداکثر وزن خود رسیده و اصطلاحاً در مرحله رسیدگی کامل باشد. اگر فاصله قطع آبیاری تا زمان رسیدگی و برداشت زیاد باشد، عملکرد قند به شدت افت خواهد کرد. ازطرفی خاک خشک شده و باعث ایجاد مشکلاتی برای برداشت چغندر خواهد شد.
تاثیر کوددهی بر عیار چغندر قند
کوددهی اصولی و مناسب در طول مراحل رشد چغندر قند اهمیت زیادی بر عملکرد و عیار قند این محصول دارد. همه عناصر غذایی نقش مهمی در افزایش میزان عیار این محصول دارند اما پتاسیم نقش مهمتری نسبت به سایر عناصر غذایی در عملکرد کمی و کیفی چغندر دارد.
مصرف بیش از حد کودهای نیتروژنی: عامل کاهنده عیار قند
سطح برگ مناسب بوته از فاکتورهای مهمی است که روی جذب حداکثری تابش‌های خورشیدی تاثیر دارد. بنابراین مصرف کودهای نیتروژنه و اسید آمینه‌ها در مراحل رشد برگی برای توسعه مناسب برگ‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه‌بر تولید سطح برگ کافی، ضروری است که برگ‌ها از لحاظ سلامت نیز در وضعیت مناسبی باشند که منظور هم از لحاظ آلودگی به بیماری‌ها و هم از لحاظ آسیب در برابر حمله آفات است.
توجه شود که بخش زیادی از کودهای نیتروژنی باید در طول دوره رشد برگی و قبل از شروع حجیم شدن غده مصرف شوند. مصرف این کودها در طول حجیم شدن ریشه ذخیره‌ای باعث کاهش عملکرد و عیار چغندر قند می‌شود. این کودها باعث افزایش رشد برگ و کاهش انتقال مواد قندی به ریشه ذخیره‌ای می‌شوند.
پتاسیم عنصری مهم در افزایش تناژ و عیار چغندر قند
پتاسیم در انتقال مواد قندی (ساکارز) به ریشه ذخیره‌ای نقش مهمتری دارد. زمانیکه که کمبود این عنصر اتفاق می‌افتد، نقل و انتقال مواد قندی از برگ به ریشه ذخیره‌ای و عیار قند بطور معنی‌داری کاهش پیدا می‌کند.
مصرف حجم کافی از کودهای پتاسیمی در طول دوره بزرگ شدن ریشه ذخیره‌ای تاثیر زیادی در افزایش و درشتی غده‌ها دارد. برای این‌کار می‌توان از کودهای پتاسیمی با حلالیت بالا مثل سولوپتاس بصورت کود آبیاری استفاده کرد.
در این بخش به چند سوال رایج کشاورزان پاسخ می‌‌دهیم:
- برای بالا بردن عیار چغندر قند کودهای پتاسیمی را در چند مرحله مصرف کنم؟
در طول بزرگ شدن غده می‌توان این کودها را هر 10 تا 15 روزه بصورت دوره‌ای به همراه آب آبیاری استفاده کرد.
- در مراحل بزرگ شدن غده از چه نوع پتاسیمی استفاده کنم؟
در این مراحل از کودهای پتاسیمی که حلالیت و درصد بالایی دارند مثل سولفات پتاسیم پودری (سولوپتاس) استفاده کنید. این کودها معمولا با عنوان کودهای پتاس بالا نیز شناخته می‌شوند.
در مقاله جداگانه‌ای به زمان و نحوه مصرف کودهای پتاسیمی در کشت‌های زراعی و باغی پرداختیم که برای اطلاعات بیشتر توصیه این مطلب را نیز مطالعه فرمایید.
سیلیکات پتاسیم گزینه مناسب برای افزایش عیار چغندر قند
اهمیت کودهای سیلیکونی ازجمله سیلیکات پتاسیم در کشاورزی امروزی بطور کامل بر همه روشن شده است. استفاده این کود در کشت و کار چغندر نیز فواید زیادی دارد.
سیلیکات پتاسیم یکی از ایده‌آل‌ترین کودهایی است که می‌تواند میزان عیار چغندر را بصورت معنی‌داری افزایش دهد. این کود را می‌توانید در طول دوره رشد غده بصورت محلول پاشی برگی استفاده کنید. کارکرد این روش بصورت پیام‌رسانی انتقال مواد از برگ به ریشه ذخیره‌ای است. به این معنا که محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم باعث افزایش سرعت انتقال مواد قندی از برگ‌ها به ریشه و افزایش عیار در چغندر می‌شود.
ازطرف دیگر کودآبیاری سیلیکات پتاسیم در کل دوره رشد چغندر باعث افزایش مقاومت به بیماری‌های قارچی ریشه و دیگر تنش‌های محیطی می‌شود که باز این موضوع مانع افت عیار و درصد قند است.
اگر شما کشاورز عزیز نمیدانید که این کودها را در چه مقدار، به چه روش و در چه زمانی استفاده کنید، از این بخش درخواست برنامه کوددهی اختصاصی دهید تا کارشناسان اگرویار شما را راهنمایی کنند.
کشاورز عزیز، صنعت کشاورزی امروزی از مسیر علم، اصول و تجربه گذر می‌کند و برای دستیابی به عیار بالا چغندرقند کلیه موارد مدیریتی مزرعه به شما کشاورز عزیز کمک می‌کند. ولی قبل از هر اقدامی بهتر است خلا عملکرد و شرایط اقلیمی منطقه خود را در نظر بگیرید. تیم اگرویار با طراحی و اجرایی کردن سامانه‌هایی مانند ایستگاه هواشناسی اختصاصی، سامانه خلا عملکرد، سامانه بازدید تخصصی و… در کلیه مراحل همراه شما کشاورزان و کارشناسان عزیز است. اگر خواستار افزایش عملکردتان هستید، لطفا با آگاهی کشاورزی کنید.
سرزنی صحیح در زمان برداشت، عامل مهم در تعیین میزان عیار چغندر
موضوع مهمی که برخی از کشاورزان عزیز از آن غافل هستند، سرزنی صحیح در زمان برداشت است که این موضوع تاثیر زیادی روی عیار و ناخالصی چغندر قند دارد.
قبل از اینکه وارد این مبحث شویم، توصیه می‌شود که به ساختار چغندر و میزان توزیع مواد قندی در بخش‌های مختلف توجه کنید.
چغندر قند بطورکلی از 4 بخش سر، طوقه، ریشه و دم تشکیل شده که میزان قند و ناخالصی در هرکدام از این بخش‌ها متفاوت است.
قسمت سر و طوقه کیفیت مناسبی نداشته و بیشترین ناخالصی و کمترین عیار قند (حدود 8-7 درصد) را دارند. کمترین ناخالصی و بیشترین میزان عیارقند در بخش ریشه ذخیره‌ای و دم متمرکز است.
با توجه به نحوه توزیع عیار و ناخالصی‌ها در قسمت‌های مختلف چغندر، با سرزنی صحیح، قسمتی از چغندر که کمترین عیار قند و بیشترین مقدار ناخالصی‌ها را دارد، از ریشه حذف شده و باقی قسمت‌ها دارای بیشترین خلوص و عیار قند خواهند بود.
براساس مشاهدات میدانی و تحقیقات، اگر سرزنی چغندر انجام نشود و فقط دمبرگ‌ها حذف شوند، چغندر ناخالصی زیادی خواهد داشت. از طرفی اگر سرزنی بیش ازحد و یا بصورت اٌریب انجام شود، بخش زیادی از عملکرد قند از دست خواهد رفت.
قطع طوقه باعث افزایش حدود یک واحد عیار چغندر قند و افزایش ضریب قند قابل استحصال می‌شود.
توجه به زمان کاشت و برداشت
تاریخ‌های کاشت و برداشت باید طوری تنظیم شود که در زمان برداشت، غده‌ها بطورکامل رسیده باشند. برداشت زودتر و یا دیرتر از موعد باعث کاهش درصد عیار می‌شود.
بعضا کشاورزان عزیز به دلایل مختلف کاشت را با تاخیر انجام داده و در مواردی مانند نگرانی از نامساعد شدن هوا در پائیز زودتر از موعد اقدام به برداشت می‌کنند. در این شرایط غده‌ها بطور کامل نرسیده و سطح عیار قند پایین خواهد بود.
علاوه بر مواردی که در بالا به آنها اشاره شد، عوامل دیگری مانند علف‌های هرز و آفات و بیماری‌ها نیز روی میزان عملکرد و عیار قند چغندر تاثیر دارند که باید اقدامات لازم جهت کنترل آنها زیر نظر گیاهپزشک متخصص انجام شود.
چند مقاله برای مطالعه بیشتر
+ Vandergeten, J. P., Van der Linden, J. P., Jarvis, P., Leveque, E., Guiraud de Willot, D., & Kromer, K. H. (2004). Test procedures for measuring the quality in sugar beet production-seed drillability, precision seeders, harvesters, cleaner loaders. IIRB Bruksela. ss, 52.
+ Füllgrabe, H., Claassen, N., Hilmer, R., Koch, H. J., Dittert, K., & Kreszies, T. (2022). Potassium deficiency reduces sugar yield in sugar beet through decreased growth of young plants. Journal of Plant Nutrition and Soil Science, 185(5), 545-553.
+ https://germains.com/us/factors-affect-sucrose-accumulation-part-1/
+ https://germains.com/us/factors-affecting-sucrose-accumulation-sugarbeet-part-2/