در دنیای کشاورزی کودهای بسیاری تولید می‌شوند که می‌تواند زیستی و یا غیرزیستی باشد. کود مایکوریزا از جمله کودهای زیستی است که در سال‌های گذشته موردتوجه کشاورزان و کارشناسان قرار گرفته است و اگر بدرستی و به روش صحیح مصرف شود، به بهبود عملکرد شما کمک خواهد کرد.
چند عنوان برای کود مایکوریزا یا کود میکوریزا در بازار کشاورزی مرسوم است و گاهی عنوان پودر مایکوریزا یا قارچ مایکوریزا نیز بکار می‌رود.
همزیستی گیاه با موجودات درون خاک
مجموعه مهمی از مکانیسم‌ها در روابط گیاهان با سایر موجودات درون خاک وجود دارد که رابطه سودمند همزیستی بین ریشه و قارچ میکوریزا یکی از این روابط است. طی بررسی‌ها مشخص شده که در حدود 90 درصد از گیاهان روابط همزیستی دارند و تقریباً میلیون‌ها سال است که وجود داشته است.
نکته مهم: در این مقاله به بررسی قارچ مایکوریزا پرداخته‌ایم ولی بخاطر داشته باشید که مجموعه کودهای شیمیایی و زیستی در قالب یک برنامه کودی منسجم و اصولی برای کشت شما و بهبود عملکردتان مفید است. دقت کنید که کودهای زیستی باکتریایی علاوه‌بر قارچ‌های میکوریزا نیز نقش کلیدی در حلالیت و بهبود جذب عناصر و افزایش عملکرد گیاهان دارند.
همزیستی بین گیاه و قارچ مایکوریزا چگونه است؟
ریشه‌های گیاه مکان‌هایی مناسب برای گسترش قارچ‌ها و تولید رشته‌هایی بنام هیف هستند. ریشه‌ها مواد مغذی ضروری برای رشد قارچ‌ها را فراهم می‌کنند. در مقابل، توده بزرگ هیف‌های قارچی به عنوان یک سیستم ریشه مجازی برای گیاهان عمل می‌کند و مقدار جذب آب و مواد مغذی گیاه را از خاک اطراف افزایش می‌دهند. بالتبع اثر مایکوریزا بر عملکرد گیاهان مثبت بوده و در صورتیکه در زمان درست و با روش صحیح بتوانید از کودهای دارای مایکوریزا استفاده کنید، نتیجه مناسبی خواهید گرفت.
اصطلاح “میکوریزا” همزیستی بین ریشه گیاه و قارچ را توصیف می‌کند. در بیشتر موارد میکوریزا همزیستی متقابلی است که در آن هر دو طرف از ارتباط سود می برند. به طور کلی، شریک قارچی از عرضه کربن ثابت فتوسنتزی از گیاه میزبان سود می برد، در حالی که گیاهان عمدتاً از کسب بیشتر مواد مغذی معدنی از طریق ساختارهای قارچی سود می برند.
اهمیت و نقش کود مایکوریزا
زمانی که مقدار کافی ماده مغذی وجود دارد، اما براحتی در دسترس گیاه نیست، مایکوریزاها نقش مفیدی خواهند داشت زیرا یک سیستم ریشه‌ای بزرگتر که شامل ریشه گیاه و مایکوریزاها شود، به گیاه اجازه می‌دهد تا رطوبت و مواد مغذی بیشتری به دست آورد و از این رو منطقه جذب آب و مواد مغذی را در سیستم ریشه گیاه افزایش می‌دهد. این امر به ویژه در جذب فسفر که یکی از مواد مغذی اصلی مورد نیاز گیاهان است، اهمیت شایانی دارد. عنصر فسفر در فرم‌های مختلف توسط قارچ جذب شده و به گیاه منتقل می‌شود. البته جذب سایر عناصر نیز افزایش می‌یابد. بنابراین گیاهانی که دارای پیوند میکوریزی هستند راندمان بالایی برای جذب عناصر غذایی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و روی خواهند داشت.
- هنگامی که میکوریزا وجود دارد، گیاهان کمتر مستعد تنش آبی هستند. میسلیوم‌های قارچی نه‌تنها به رساندن آب و تغذیه به گیاه کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند آن‌ها را برای استفاده در مواقعی که بارندگی کم و دما بالا است نیز ذخیره کنند.
- هنگامی که ماده آلی برای بهبود شرایط خاک مورداستفاده باشد، میکوریزا برای در دسترس قرار دادن مواد مغذی آن مهم است، بطوریکه مواد آلی و هیف‌ها ساختار خاک را بهبود می‌بخشند.
- قارچ‌های مایکوریزا تحمل گیاه را به شوری و خشکی افزایش داده و از این طریق به عنوان کودهای زیستی عمل می‌کنند.
- همزیستی مفید انواع قارچ مایکوریزا با گیاه به تغذیه بهتر، سالم‌تر کمک کرده و از این طریق گیاهان مقاومت بهتری در برابر آفات و بیماری‌ها خواهد داشت. این شرایط ممکن است بدلیل حضور فیزیکی زیاد یک قارچ باشد که مانع از عفونت توسط دیگر پاتوژن‌ها شود. احتمال دیگر این است که گیاه یا قارچ ترکیباتی تولید کند که از عفونت توسط عوامل بیماری‌زا جلوگیری کند.
انواع قارچ مایکوریزا
میکوریزاها را می‌توان به شش نوع ساختاری تقسیم کرد. شش نوع عمده مایکوریزا شناسایی شده شامل: اکتومیکوریزا (EM)، آربوسکولار (AM)، مونوتروپوئید، آربوتوئید، ارکیده و اریکوئید هستند. این دسته‌ها عمدتاً بر اساس تفاوت‌های فیلوژنتیکی، ساختاری یا اکوفیزیولوژیکی بین روابط قارچ-گیاه هستند. به استثنای میکوریزاهای مونوتروپوئید و ارکیده، همه انواع دیگر را می‌توان روی گیاهان و درختان چوبی یافت.
دو اصطلاح کلی برای توصیف همه میکوریزاها استفاده می‌شود:
اکتومیکوریزا
در اکتومیکوریزا (خارجی)، قارچ یک غلاف در اطراف ریشه ایجاد می‌کند. سپس این غلاف هیف‌هایی تولید می‌کند که درون ریشه رشد کرده و به داخل خاک می‌روند.
اندومیکوریزا
اندومیکوریزا (داخلی) غلاف تولید نمی‌کند. هیف‌ها درون سلول‌ها رشد می‌کنند و به داخل خاک می‌روند. این موارد بسیار رایج‌تر از اکتومیکوریزا هستند. یک میکوریزا، تنوع قابل توجهی در ساختار، توسعه و عملکرد دارد و هویت همزیست‌ها می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر ساختار میکوریزاهای تشکیل شده داشته باشد.
میکوریزا در برابر چندین ماده شیمیایی مقاوم است. مثلا؛ آفت‌کش‌هایی مانند اندرین، کلردان، متیل پاراتیون، متومیل کربوفوران؛ علف‌کش‌هایی مانند گلایفوسیت، فوزیفوپ بوتیل؛ و سمومی مانند کاپتان، بنومیل و مانب تریفورین.
نحوه تکثیر قارچ میکوریزا
بسیاری از خاک‌های بیابانی در حال حاضر دارای قارچ های میکوریزا هستند، حداقل در مقادیر کم. حتی بدون تلقیح، هاگ‌ها را می‌توان در بسیاری از مناطق بیابانی یافت. در چند سال گذشته از روش‌های کشت بافتی نیز برای تکثیر میکوریزا بهره‌برداری شده است. اما نکته مهم برای تکثیر قارچ مایکوریزا این است که برای آغاز همزیستی بین گیاه و قارچ نیاز است تا هیف فعال تولید شود و حضور قارچ بدون هیف فعال امکان همزیستی را کاهش می‌دهد.
میکوریزا آربوسکولار
میکوریزای آربوسکولار نوعی از روابط همزیستی بین قارچ‌های تخصصی خاک و ریشه‌های گیاهی است. تقریباً دو سوم تمام گیاهان کره زمین با میکوریزای آربوسکولار تعامل دارند. کلونیزاسیون ریشه گیاه با قارچ‌های میکوریزا آربوسکولار سبب افزایش مقاومت گیاه در برابر عوامل بیماری‌زا، تنش خشکی و شوری، افزایش تثبیت نیتروژن، افزایش فتوسنتز در گیاه میزبان و همچنین کاهش غلظت عناصر سنگین مانند کادمیوم و آرسنیک در گیاهان می‌شود.
ساختار سلولی میکوریزای آربوسکولار
مهم‌ترین بخش ساختار سلولی میکوریزای آربوسکولار، ساختارهای هیفِ درخت مانند آن است که به نام آربوسکول شناخته می‌شود، که مواد معدنی و مغذی را به گیاه میزبان می‌رساند. این مواد توسط گیاه میزبان از طریق یک غشای پری آربوسکولار مشتق از گیاه که هیف‌های قارچ را احاطه کرده، پذیرفته می‌شود و عناصر غذایی را به گیاه هدایت می‌کند. میکوریزاهای آربوسکولار از طریق هاگ‌هایی که هیف‌ها تولید می‌کنند، تکثیر می‌شوند. تولیدمثل از طریق هاگ، روشی است که با آن مواد مغذی و مواد معدنی از خاک به گیاه می‌رسد. از طریق این فرآیند، گیاه به کربن، فسفر، آب و سایر مواد مغذی دسترسی پیدا می‌کند.
چرخه زندگی سلول میکوریزا معمولاً بین 4 تا 15 روز است و زمانی که قارچ می‌میرد، سلول گیاهی به حالت عادی باز می‌گردد.
بخش نظرات
دیدگاهتان را در ارتباط با این مطلب آموزشی بنویسید!