سولفات آمونیوم و اوره : بررسی شرایط و نکات استفاده

انتخاب کود مناسب یکی از اصول اساسی برای تامین نیازهای غذایی گیاهان و نزدیک شدن به پتانسیل عملکرد در کشاورزی است. اوره و سولفات آمونیوم دو مورد از پرمصرف‌ترین کودها برای تامین نیتروژن هستند که هردو کود دارای مزایا و معایبی‌اند که انتخاب هرکدام از آنها در شرایط مختلف از جمله نوع کشت و نوع خاک اهمیت زیادی دارد.

در این مقاله از پایگاه دانش اگرویار دو کود سولفات آمونیوم و اوره را مورد بررسی قرار داده و کاربردهای هرکدام را خدمت شما کشاورزان و کارشناسان عزیز شرح می‌دهیم.

قبل از بررسی این کودها لازم است نسبت به کارکردهای نیتروژن در گیاهان آشنایی داشته باشید.

نیتروژن در گیاهان چه اهمیتی دارد و چرا باید از کودهای نیتروژنه استفاده کرد؟

نیتروژن یا همان ازت پرمصرف‌ترین عنصر غذایی مورد نیاز برای گیاهان است که رشد و نمو آنها تاحد بسیار زیادی وابسته به این عنصر غذایی است و در مقادیر نسبتا بالایی به آن نیاز دارند. هرچند عناصر دیگر نیز در جایگاه خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

• نیتروژن جزئی از اسیدهای آمینه است که پروتئین‌ها را در گیاهان تشکیل می‌دهند. بنابراین کودهای نیتروژنه محتوای پروتئین بالایی را در محصول تشکیل می‌دهند.
• نیتروژن جزء مهمی از کلروفیل در برگ است یعنی باعث سبزینگی برگ شده و اهمیت زیادی در غذاسازی این برگ‌ها دارد. اگر برگ سرسبز و شاداب نباشد حتما می‌دانید که گیاه رشد کافی نخواهد داشت و تولید هم کم می‌شود چون مواد غذایی داخل برگ‌ها بخوبی ساخته نمی‌شود.
• در داخل گیاهان فعل و انفعالات شیمیایی متعددی صورت می‌گیرد که به تولید و عملکرد ختم می‌شود. این واکنش‌هایی که گفته شد توسط آنزیم‌های گیاهی پیش‌ می‌روند. حالا جالبه بدانید که نیتروژن یا همان ازت نقش بسیار مهمی در ساختار و یا فعال‌سازی این آنزیم‌ها دارد.

“نیتروژن موتور رشد گیاهان است” اما باید توجه شود که این عنصر به تنهایی برای تولید عملکرد کافی نیست. زمانی این موتور (نیتروژن) کارایی و تاثیرگذار خواهد بود که سایر اجزای ماشین گیاهان نیز به خوبی کار کنند. که اجزای دیگر، همان بقیه عناصر غذایی هستند که هرکدام در جایگاه خود اهمیت دارند. عناصری مثل فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، گوگرد و عناصر ریزمغذی مثل آهن، روی و …

اوره یا سولفات آمونیوم: کدام برای کشاورزی مناسب است؟

قبل از بررسی شرایط خاک، نوع کشت و آب و هوای منطقه نمی‌توان بطور قطع نوع کود را تعیین کرد. شاید جدول زیر شما را در انتخاب این دو کود بهتر راهنمایی کند.

جدول مقایسه کود اوره و سولفات آمونیوم از لحاظ برخی ویژگی‌ها

ویژگی کود	اوره	سولفات آمونیوم
درصد نیتروژن	%46	%21
درصد گوگرد	0	%24
نوع اثر	سریع‌رهش	آهسته‌رهش
آبشویی و تصعید	زیاد	کم
استفاده برای خاک‌های قلیایی	نامناسب	مناسب
استفاده برای خاک‌های شور	نامناسب	مناسب
هزینه	کم	زیاد

هرکدام از کودهای سولفات آمونیوم و اوره در شرایط خاص مزایا و معایبی دارند. به عنوان مثال بعضی از کشت‌ها مانند سبزیجات برگی برای رشد رویشی، به دریافت سریع نیتروژن نیاز دارند. در این شرایط اگر خاک وضعیت مطلوبی داشته باشد، اوره (به علت اثرگذاری سریع) گزینه مناسبی خواهد بود. اما این تمام جنبه انتخاب نوع کود نیست و باید سایر شرایط مانند شوری و pH خاک و هزینه‌ها نیز در نظر گرفته شود که در ادامه مقاله به آنها اشاره خواهیم کرد.

اوره رایج‌ترین کود نیتروژنی مورد استفاده کشاورزان

اوره پرمصرف‌ترین کود نیتروژنی در ایران است که با نام‌های کود سفید و کود شکری هم شناخته می‌شود. این کود بصورت گسترده برای انواع کشت‌های باغی و زراعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اوره حلالیت بالایی در آب دارد و حاوی 46 درصد نیتروژن است. در بین کودهای نیتروژنی رایج در ایران، اوره بالاترین درصد نیتروژن را دارد.

مزایای کود اوره

• دارای درصد نیتروژن بالا نسبت به سایر کودهای نیتروژنی (حدود 46 درصد نیتروژن)
• جزو کودهای خدمات حمایتی بوده و قیمت آن در مقایسه با کودهای دیگر مانند سولفات آمونیوم کمتر است.
• اثرگذاری سریع: اوره جزو کودهای سریع رهش بوده و نیتروژن را در مدت زمان کوتاهی در اختیار گیاه قرار می‌دهد.
• قابلیت مصرف به روش‌های مختلف مانند خاک‌مصرف، کودآبیاری و محلول‌پاشی
• قابلیت حلالیت بالا در آب

معایب کود اوره

• یکی از اشکالات اوره، حساسیت آن به از دست دادن نیتروژن از طریق تصعید، به ویژه در خاک‌های با دمای بالا و pH بالا است. این موضوع می‌تواند اثربخشی آن را در صورت عدم مدیریت صحیح کاهش دهد.
• این کود مستعد آبشویی بوده و باید زمانی استفاده شود که گیاه آمادگی جذب آن را داشته باشد. به عنوان مثال یکی از اشتباهات رایج این است که بخش زیادی از اوره قبل کاشت مصرف می‌شود درحالی که در این مراحل گیاه به نیتروژنی کمتری نیاز دارد. این موضوع باعث می‌شود که قسمت عمده‌ای از کود از دسترس گیاه خارج شود.
• به علت نیتروژن بالای اوره، درصورت استفاده از آن در مقادیر زیاد، احتمال سمیت و آسیب به گیاه وجود دارد.

ملاحظاتی برای مصرف اوره

• برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، درصورت کاربرد خاکی و یا کودآبیاری اوره، این کود را بصورت تقسیطی و در چند مرحله مصرف کنید.
• همانطورکه گفته شد. اوره به سرعت تصعید شده و از دسترس خارج می‌شود. درصورت کاربرد خاکی اوره، حتما بعد از مصرف، اقدام به آبیاری کنید.
• در زمان محلول‌پاشی‌های اوره به دزهای مصرفی توجه ویژه داشته باشید. مصرف مقادیر بالا باعث ایجاد سوزندگی برگی خواهد شد.

در یک مقاله جداگانه به معرفی کامل، نکات و روش‌های مصرف کود اوره پرداختیم. برای اطلاعات بیشتر توصیه می‌شود این مقاله را نیز مطالعه فرمایید.

سولفات آمونیوم جزو کودهای باکیفیت نیتروژنی

سولفات آمونیوم ترکیبی سفید رنگ و کریستالی است که حاوی 21 درصد نیتروژن و 24 درصد گوگرد است. این کود منبع مناسبی از نیتروژن و گوگرد است که از مواد مغذی ضروری برای رشد گیاه هستند.

مزایای کود سولفات آمونیوم

• علاوه بر نیتروژن حاوی گوگرد بوده و می‌تواند بخشی از نیاز گیاهان به گوگرد را تامین کند.
• این کود در مقایسه با اوره، جزو کودهای آهسته رهش بوده و به مرور در طول فصل نیاز نیتروژنی گیاهان را تامین می‌کند و مثل اوره تصعید و فراریت نداشته و ماندگاری بیشتری دارد.
• سولفات آمونیوم گزینه مناسبی از کود نیتروژنه در خاک‌های قلیایی است. این کود در خاک‌های قلیایی باعث کاهش pH و افزایش فراهمی سایر عناصر غذایی نیز می‌شود.
• احتمال مسمومیت و سوزندگی سولفات آمونیوم نسبت به اوره کمتر است.
• سولفات آمونیوم را می‌توان بصورت خاک مصرف و کود آبیاری استفاده کرد.

معایب کود سولفات آمونیوم

• نسبت به اوره قیمت بالایی داشته و تهیه آن در بعضی از کشت‌ها، هزینه زیادی را به کشاورز تحمیل می‌کند.
• درصد نیتروژن آن کمتر از اوره بوده و برای تامین نیتروژن گیاه باید حجم زیادی از کود مصرف شود.

انتخاب کود مناسب نیتروژنی در خاک‌های شور

در خاک‌های شور، انتخاب منبع مناسب کود نیتروژنی اهمیت زیادی دارد. این خاک‌ها معمولا دارای سطوح بالایی از نمک‌های محلول مثل کلرید سدیم هستند که باعث کاهش رشد و افت عملکرد می‌شوند.

در این خاک‌ها، استفاده از سولفات آمونیوم به دلایل زیر توصیه می‌شود.

اثر اسیدی سولفات آمونیوم: این کود علاوه‌بر نیتروژن حاوی گوگرد نیز می‌باشد. سطوح بالای سدیم در خاک باعث پراکندگی ذرات خاک (اصطلاحا دیسپرس شدن) و فشرده شدن خاک و نفوذپذیری کمتر شود. این موضوع توسعه ریشه و نفوذ آب را مختل می‌کند. جزء گوگرد سولفات آمونیوم با تشکیل خاکدانه‌های پایدار به بهبود ساختار خاک در شرایط شور کمک می‌کند.

علاوه‌براین سولفات آمونیوم اثر اسیدی روی خاک دارد که می‌تواند برای خاک‌های با سطوح pH بالا مفید باشد.

خاک‌های شور اغلب قلیایی هستند و خاصیت اسیدی سولفات آمونیوم می‌تواند به کاهش pH خاک کمک کند. کاهش pH می‌تواند اثرات مضر یون‌های سدیم (⁺Na) در خاک را هم کاهش دهد. از طرفی با تنظیم pH خاک، قابلیت جذب سایر عناصر غذایی نیز افزایش پیدا می‌کند.

کاهش تلفات نیتروژن با سولفات آمونیوم: در خاک شور، به علت زهکش نامناسب خاک و معمولا pH بالا، احتمال تلفات نیتروژن بیشتر از خاک‌‌های معمولی است. در این شرایط سولفات آمونیوم به دلیل تحرک کمتری که در خاک دارد، کمتر مستعد آبشویی بوده و نیتروژن بیشتری را در دسترس گیاهان قرار می‌دهد. در خاک شور بخش زیادی از نیتروژن اوره بصورت آمونیاک از دسترس خارج می‌شود.

بخشی از گوگرد مورد نیاز گیاه با سولفات آمونیوم تامین می‌شود: خاک‌های شور می‌توانند منجر به عدم تعادل عناصر غذایی از جمله کمبود گوگرد شوند. سولفات آمونیوم نه تنها نیتروژن را تامین می‌کند، بلکه کمبودهای بالقوه گوگرد را در خاک‌های شور برطرف می‌کند.

به‌طور خلاصه، سولفات آمونیوم به دلیل پایداری آن در تأمین نیتروژن و گوگرد، اثر اسیدی آن روی خاک و تلفات کمتر نیتروژن از طریق تصعید و شستشو، گزینه مناسب‌تری برای استفاده در خاک‌های شور است.