کود اوره و نکات مهم در مصرف آن

یکی از پرمصرف‌ترین کودها در کشاورزی کود اوره است که با نام‌های کود سفید، کود شکری و در مواردی کود سرک نیز شناخته می‌شود و به صورت گسترده در انواع کشت‌های زراعی و باغی مورد استفاده قرار می‌گیرد. باتوجه به اهمیت این کود، در این مقاله به بررسی ویژگی‌ها، درصد عناصر، روش و زمان مصرف و نکات کاربردی در مصرف کود اوره می‌پردازیم.

تاریخچه تولید اوره

اوره برای اولین بار در سال 1773 شناسایی و با فرآیند کریستالیزاسیون از ادرار جدا شد. سنتز اوره از آمونیاک و دی‌اکسیدکربن از سال 1868 شناخته شده است، اما تولید تجاری با این روش در سال 1922 در آلمان، در سال 1932 در ایالات متحده و در سال 1935 در انگلستان آغاز شد.

کود اوره چیست؟

کود اوره با 46 درصد نیتروژن، غلیظ‌ترین کود جامد نیتروژنه است که به صورت دانه‌بندی شده به بازار عرضه می‌شود.

با توجه به اینکه مقدار نیتروژن در ترکیب اوره زیاد و هزینه حمل و نقل و ذخیره‌سازی آن کم است، یک کود نیتروژنی ارزان قیمت محسوب می‌شود. در واقع، اوره کم‌ترین هزینه را برای یک کیلوگرم نیتروژن در مقایسه با سایر کودهای تک عنصری دارد.

مزایای کود اوره

• دارای درصد بالای نیتروژن است.
• نسبت به سایر کودهای نیتروژنی ارزانتر است.
• می‌تواند به صورت جامد، همراه آب آبیاری و محلول‌پاشی مصرف شود.
• تولید اوره، آلاینده‌های کمی را در محیط‌زیست آزاد می‌کند.
• در صورتی که به درستی، در زمان درست و در مقدار صحیح مصرف شود، عملکرد محصول مانند مصرف سایر اشکال نیتروژن افزایش می‌یابد.

روش مصرف کود اوره

کود اوره به روش‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کود به شکل جامد در خاک، به صورت سرک، به شکل محلول همراه آب آبیاری و همینطور در شرایط خاص به صورت محلول‌پاشی روی برگ‌ها مصرف می‌شود. روش مصرف بسته به شرایط و امکانات می‌تواند متفاوت باشد.

نکات کاربردی در مصرف کود اوره

در این قسمت از مقاله زمان مصرف کود اوره در باغ و مزرعه،مصرف اوره در سیستم آبیاری بارانی، اوره برای زمین‌های شور و ناخالصی‌های موجود در اوره ارائه می‌شود.

زمان مصرف کود اوره در باغ و مزرعه

مصرف کود اوره در گیاهان زراعی عموماً بسته به فصل رشد گیاه و پس از عبور از فصل سرما و در مرحله رشد رویشی گیاهان انجام می‌گیرد. در سایر مراحل در مقادیر کم بسته به شرایط گیاه و برنامه کودی مشخص‌شده برای محصول مورد نظر مصرف می‌شود.

زمان مصرف اوره در باغات در مقادیر کنترل شده و در اواسط فصل انجام می‌شود و بسته به نوع کشت متفاوت خواهد بود. بنابراین، لازم است برای تعیین مقدار دقیق کودهای نیتروژنی مانند اوره، برنامه کودی اختصاصی باغ و مزرعه خود را دریافت نمایید.

نکته: با توجه به ویژگی‌های شیمیایی اوره که در بخش‌های قبل به آن اشاره شد، بهتر است در کشت‌های باغی و زراعی به صورت تقسیطی انجام شود تا کارآیی مصرف کود افزایش یابد.

مصرف اوره قبل یا در زمان کاشت بذر؟!

بسیاری از کشاورزان اوره را قبل از کاشت یا در زمان کاشت گیاهان زراعی مصرف می‌کنند. اما، به دلیل پتانسیل زیاد این کود برای آبشویی و فرار بودن آن بهتر است تا حد ممکن در زمان کاشت بذر یا پیش از آن مورد استفاده قرار نگیرد؛ زیرا تا زمانی که بذر جوانه بزند، سبز شود و امکان جذب را داشته باشد، کود از دسترس خارج می‌شود.بنابراین، در چنین شرایطی مصرف کودهای آهسته رهش گزینه مناسب‌تری است.

مصرف کود اوره در سیستم‌ آبیاری بارانی

یکی از سوالاتی که در مورد نحوه مصرف کود اوره در سیستم‌های آبیاری بارانی مطرح می‌شود این است که نحوه صحیح مصرف این کود در چنین سیستم‌هایی چگونه است؟ و آیا در چنین سیستمی می‌توان این کود را به همراه آب آبیاری مصرف کرد؟

جواب خیر است. باید توجه داشت که وارد کردن مقادیر زیاد اوره به سیستم آبیاری باعث سوختگی برگ‌ها و خسارت به محصول می‌شود. در چنین شرایطی بهتر است اوره را قبل از آبیاری بصورت سرک مصرف کرده و سپس آبیاری انجام شود.

کود اوره برای زمین‌های شور

عموماً، تأمین تمام نیاز نیتروژنی گیاه، به وسیله اوره در زمین‌های دارای خاک‌ شور توصیه نمی‌شود زیرا این خاک‌ها دارای pH  زیاد هستند که تلفات اوره به شکل گاز را افزایش می‌دهد.

همچنین، به دلیل بالا بودن شاخص شوری در کود اوره، افزایش شوری در محلول خاک را به دنبال دارد. بنابراین، در خاک‌های شور مصرف کودهای سولفات آمونیوم توصیه می‌شود.

بیورت در کود اوره

یک ناخالصی رایج در کود اوره بیورت (C₂H₅N₃O₂) است که هنگام تولید اوره، تشکیل می‌شود. بیورت، طی زمان می‌تواند در خاک تجزیه شده و سمیت ایجاد کند.

غلظت بیش از حد بیورت در خاک می‌تواند به گیاهچه‌ها آسیب برساند و نباید در مجاورت بذر قرار گیرد. همچنین، مصرف کود اوره دارای مقادیر زیاد بیورت به صورت محلولپاشی نیز می‌تواند برای گیاه سمیت ایجاد کند.

مقدار بیورت موجود در کود اوره که می‌تواند به گیاه آسیب وارد کند در گیاهان مختلف، متفاوت است. اما، به طور کلی مقدار مجاز بیورت برای اوره‌ای که در خاک مصرف می‌شود، حداکثر 2 درصد است. 

تغییرات اوره در خاک

• فعالیت شیمیایی و باکتریایی اوره را به آمونیوم و نیترات تبدیل می‌کند.
• اوره در خاک به بی‌کربنات آمونیوم تبدیل می شود و به طور موقت سبب افزایش pH نقطه‌ای می‌شود که یک فرآیند طبیعی ناشی از فعالیت آنزیم اوره‌آز است.

این واکنش شیمیایی پس از حل شدن اوره در آب صورت می‌گیرد و در حدود 48 ساعت در شرایط مزرعه کامل می شود. محلول آبی که در آن واکنش انجام می‌شود دارای pH قلیایی بیش از 8/5 است و آمونیوم (⁺NH⁴) تمایل تبدیل شدن به گاز آمونیاک (NH₃) دارد.

• تبدیل شدن اوره به آمونیاک و خروج از سطح خاک (در صورت مصرف به صورت سرک در خاک‌های سبک و گچی و یا آهکی در هوای گرم)

آمونیوم تولیدی تمایل به تبدیل شدن به آمونیاک دارد. این گاز در صورت عدم محافظت در برابر هوا، از خاک و دسترس گیاه خارج می شود. همچنین،اوره ای که روی سطح خاک یا شاخ و برگ گیاه قرار می گیرد، اگر پس از استفاده محافظت نشود، ممکن است ظرف چند ساعت از 50 تا 90 درصد نیتروژن خود را به شکل آمونیاک از دست بدهد.

بایدها و نبایدهای مصرف کود اوره

• اوره نباید به صورت مخلوط با کود نیترات آمونیوم نگهداری شود، زیرا احتمال آتش‌سوزی افزایش می‌یابد.
• با توجه به بالا بودن شاخص شوری کود اوره در صورتی که به صورت نواری استفاده می‌شود باید حداقل 5 سانتی متر با بذر فاصله داشته باشد.
• مصرف کود اوره در نزدیکی بذر، ممکن است جوانه زنی را کاهش دهد یا مانع جوانه‌زنی شود.
• مصرف بیش از حد کود اوره و محلولپاشی آن با دز بالا باعث سوختگی در گیاه می‌شود.
• مصرف اوره به صورت سرک سبب افزایش تلفات گازی آن به شکل آمونیاک می‌شود. بنابراین، بلافاصله پس از مصرف اوره به شکل سرک، باید آبیاری انجام شود.

باید توجه داشت کود اوره پس از مصرف در مزرعه تحت تاثیر تغییرات شیمیایی ویژه قرار می‌گیرد. عدم رعایت شیوه‌های مدیریتی، می‌تواند منجر به تلفات شدید کود شود. مصرف مقدار درست اوره در زمان درست و به روش صحیح در یک برنامه مشخص می‌تواند با کاهش تلفات و افزایش کارآیی کود همراه باشد. برنامه کودی با درنظر گرفتن این موارد به داشتن عملکرد خوب و افزایش کارآیی و کاهش هزینه‌ها (تا حد امکان) کمک می‌کند.

+Finch, H. J. S., Samuel, A. M., & Lane, G. P. F. (2014). Fertilisers and manures. Lockhart & Wiseman’s crop husbandry including grassland (ninth edition). Sawston, Waltham, Kidlington: Woodhead Publishing, 63-91.
+Hignett, T. P. (Ed.). (2013). Fertilizer manual (Vol. 15). Springer Science & Business Media.