بررسی نیاز سرمایی درختانِ میوه

در مباحث مربوط به دوره رشدی درختان و اثرات دما بر گیاهان بایستی به تامین و برطرف شدن به اصطلاح نیاز سرمایی درختان در مناطق معتدله و نیمه گرمسیری دقت کنید، ازاین جهت که در صورت برطرف نشدن نیازهای دماییِ درختان میوه شاهد یک سری مشکلات و کاهش عملکرد در باغتان خواهید بود. 

اینکه هر کشاورزی نیاز سرمایی درختان خود را بداند یکی از نکات مهمی است که در بحث انتخاب رقم مناسب منطقه نیز کمک می‌کند و با رعایت موارد مدیریتی در باغ، کشاورز عزیز هم خزان مطلوبی داشته و هم زمان گلدهی و میوه‌دهیِ باغش در فصل بعد مناسبِ تغییرات اقلیمی منطقه خواهد بود. علاوه براین دیگر نیازی نیست از ترکیباتی که برای رفع نیاز سرمایی توصیه می‌شوند، استفاده کند.

در چند سال گذشته، متاسفانه نیاز سرمایی برخی درختان میوه به دلیل تغییرات اقلیمی و گرمایش کره زمین از جمله نیاز سرمایی پسته برطرف نمی‌شود و از آنجاییکه حدود 48 درصد از تولید جهانی میوه از درختان مناطق معتدله است، همین موضوع زمینه تحقیقات جدید برای این مشکل را فراهم کرده است. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید تا چند نکته در مورد تامین نیاز سرمایی درختان به شما ارائه دهیم.

تعریف نیاز سرمایی درختان

به تعداد ساعت‌های سرمایی موثر که برای رشد مجدد جوانه‌ها در فصل رشد نیاز است، نیاز سرمایی درختان گفته می‌شود. این ساعت‌ها بسته به درخت متفاوت است و حتی در میان ارقام نیز تعداد ساعت‌های سرمایی موردنیاز فرق می‌کند. البته دقت کنید که این موضوع برای درختان مناطق معتدله و نیمه گرمسیری درست است و درختان میوه‌ای که بومی مناطق گرمسیری هستند، نیاز سرمایی ندارند. در بسیاری منابع دماهای بین صفر تا 7 درجه سانتیگراد به عنوان دماهای موثر بر تامین نیاز سرمایی درختان گفته شده اما در برخی دیگر نیز دماهای بین 2 تا 7 درجه سانتیگراد مفید بوده است. دقت کنید که دماهای یخ زدگی برای تکمیل نیاز سرمایی درختان مناسب نیست و در بعضی مدل‌های مورد بررسی اثر منفی بر دوره خواب درخت خواهد داشت.

تغییرات درونی برای تامین نیاز سرمایی درختان

با آغاز فصل پاییز و کاهش دما و طول روز در مناطق معتدله، ژنتیک درختان و تغییراتی که درون آن‌ها اتفاق می‌افتد باعث ورود به خواب می‌شود تا زمانیکه دما هوا و طول روز مجددا افزایش یابد و فصل رشد شروع شود. حال با توجه به این تعاریف اگر درختی وارد دوره خواب نشود قطعا با سرماهای پاییز و زمستان آسیب می‌بیند و برای تولید سال بعد جوانه‌ای هم ندارد. پس بایستی یک سری اتفاقات درونی در درخت رخ بدهد تا جوانه‌ها برای گلدهی و میوه‌دهی آینده آماده باشند. این اتفاقات شامل زیاد و کم شدن هورمون‌ها و انتقال مواد از برگ‌ها به سمت جوانه‌ها و ریشه‌ها است که بخشی از آن‌ها به نیاز سرمایی درختان ختم شده و با اتمام این دوره باغ شما آماده آغاز رشد می‌شود.

اگر نیاز سرمایی درختان تامین نشود…

از آنجاییکه برای رشد جوانه‌های گل درختان میوه نیاز به سپری شدن ساعت‌هایی دمای پایین است، اگر این ساعات کامل نشود، چندین اثر منفی بر رشد فصل جدید و عملکرد باغ شما خواهد داشت.

باغداران عزیز تیم اگرویار در جهت کمک به شما برای اطلاع از نیاز سرمایی باغتان، سامانه تامین نیاز سرمایی درختان را طراحی و اجرایی کرده است. دسترسی به این سامانه با مراجعه به سایت اگرویار بخش داشبورد کشاورز میسر است. با ثبت اطلاعات باغ خود می‌توانید از ایستگاه‌های هواشناسی مجازی منطقه‌تان استفاده کرده و پس از طی مراحل ثبت اطلاعات از سامانه تعیین نیاز سرمایی باغات استفاده کنید.

مختل شدن زمان شکوفایی و ریزش جوانه‌های گل

در مناطق معتدله با کاهش دما در پاییز، درختان میوه به اصطلاح به خواب می روند و اساس این دوره خواب برای انتقال مواد از برگ‌ها به سمت جوانه‌ها و ریشه‌ها است تا پس از توسعه ریشه، درخت برای شروع فصل جدید آماده شود و در واقع جوانه‌ها پس از طی دوره‌های سرما و تغییراتی که درون درخت رخ می‌دهد، آماده گلدهی در فصل جدید باشند. در صورت عدم تامین نیاز سرمایی درختان، جوانه‌ها دوره خوابشان کامل نشده و اگر قبل از کامل شدن دوره سرما، باز شوند رشد غیرطبیعی دارند و پس از مدتی نیز ریزش می‌کنند.

کاهش فروت ست و کم شدن عملکرد نهایی

اگر نیاز سرمایی درختان تامین نشود، میزان فروت ست و تعداد میوه تشکیل شده در باغ شما کم خواهد شد و خب باالتبع کاهش فروت ست منجر به کاهش عملکرد نهایی شما می‌شود. این کم شدن میزان تولید میوه به دلیل عدم رشد مطلوب جوانه‌های گل است و جوانه‌هایی که نیاز سرمایی شان تامین نشده باشد بخش‌های درونی شان نیز کامل نشده و همین مسئله منجر به کاهش گلدهی مناسب و فروت ست خواهد شد.

افزایش حساسیت به تنش سرما و آفات و بیماری‌ها

در صورتیکه درختان باغ نیاز سرمایی‌شان رفع نشود، یک سری تغییراتی که باید به دلیل نیاز سرمایی در درخت اتفاق بیفتد تا نسبت به تنش ها مقاوم شود، اتفاق نمی‌افتد و با هر عامل خارجی مانند دمای پایین یا آفات و بیماری‌ها آسیب جدی ببیند.

ممکن است سوال برخی افراد در اینجا این باشد که نیاز سرمایی درختان چگونه بر حساسیت به تنش‌ها اثرگذار است؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم که اگر نیاز سرمایی درختان در زمان درست و بموقع تامین نشود، گلدهی و رشد در باغ شما در زمانی که باید، شروع نمی‌شود. اگر رشد زودتر اتفاق بیفتد، چون درخت دیگر در حالت خواب نیست با کوچکترین تنش سرمایی دچار آسیب سرمازدگی می‌شود. در صورتیکه رشد با تاخیر شروع شود به دلیل گرم شدن هوا قبل از فروت ست، تشکیل میوه‌ها مختل خواهد شد.

علاوه بر این اگر اختلال در تامین نیاز سرمایی منجر به رشد زودتر درختان شود، آفات و بیماری‌ها با آغاز رشد به سمت درخت حرکت کرده و به دلیل فراهمی منابع تغذیه برای آن‌ها باعث آسیب جدی می‌شوند و تعداد نسل‌های آن ها نیز به دنبال گرم شدن هوا افزایش می‌یابد.

محاسبه نیاز سرمایی درختان از سه مدل
از حدود 60 سال پیش محققان تلاش‌های بسیاری برای تعیین کامل شدن نیاز سرمایی درختان انجام داده‌اند و سه مدل اصلی طی این سال‌های مورد توافق قرار گرفته است اما بسته به شرایط منطقه و امکانات محاسبه پارامترهای اقلیمی استفاده از یکی از این سه مدل توصیه می‌شود.
– مدل ساعت سرمایی (Chilling Hours)
– مدل یوتا (Utah)
– مدل دینامیکی (Dynamic)
تشریح هر مدل در مقالات آینده ارائه خواهد شد.

چند پیشنهاد برای رفع نیاز سرمایی درختان

• ارقام زودگل را برای مناطق نیمه گرمسیری و ارقام دیرگل را برای مناطق معتدل و سردسیر انتخاب کنید و قبل از احداث باغ خصوصیات نیاز سرمایی درختان میوه را با توجه به شرایط اقلیمی منطقه در نظر بگیرید.
• عدم مصرف کودهای نیتروژنی بعد از برداشت محصولات در آخر تابستان تا از تحریک به رشد رویشی جلوگیری شود و خزان درختان به تعویق نیفتد.
• در صورتیکه خزان درختان عقب بیفتد، پیشنهاد می‌شود از ترکیبات سیگنالینگ که باعث خزان می‌شوند، استفاده شود تا درختان وارد فاز خواب شده و بتدریج در پاییز و زمستان نیاز سرمایی‌شان رفع شود.
• اصول برنامه کودی و آبیاری‌ها را در دوره خزان و فصل رشد رعایت کنید تا درختان برای ورود به فصل جدید آمادگی لازم را داشته باشند.

هدف از نگارش این محتوای آموزشی بررسی چند نکته در مورد نیاز سرمایی درختان بود. تیم تحقیق و توسعه اگرویار همواره در انتظار نظرات، پیشنهادات و انتقادات شما مخاطبین عزیز است.

منابع کلیدی

+ Salama, A. M., Ezzat, A., El-Ramady, H., Alam-Eldein, S. M., Okba, S. K., Elmenofy, H. M., ... & Holb, I. J. (2021). Temperate fruit trees under climate change: Challenges for dormancy and chilling requirements in warm winter regions. Horticulturae, 7(4), 86.
+ https://www.extension.purdue.edu/extmedia/ho/ho-203.html
+ Chilling hours calculator. WSU Agricultural Weather Network (AWN), 2009-16.