استفاده از آب فاضلاب برای آبیاری باغات و مزارع بخصوص در مناطق با کمبود آب یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی است که امروزه بین کشاورزان عزیز مطرح می‌شود. دلایل مختلفی مثل کم‌آبی و هزینه پایین، انگیزه برخی از کشاورزان به استفاده از آب فاضلاب در کشاورزی را افزایش داده است. اما توجه شود که استفاده از پساب در کشاورزی با فواید و خطراتی بالقوه همراه است و باید قبل از تصمیم‌گیری در مورد استفاده یا عدم استفاده، مزایا و خطرات احتمالی آن را به دقت سنجید. در ادامه مقاله به نکاتی درباره استفاده از آب فاضلاب برای باغات و مزارع می‌پردازیم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
ترکیبات موجود در آب فاضلاب
ترکیبات موجود در آب فاضلاب بسته به منبع (پساب منازل، کارخانجات و…) و ویژگی‌های آن ممکن است متفاوت باشد، اما براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، اجزای اصلی فاضلاب که می‌تواند بر خاک و گیاهان تاثیر بگذارد بصورت زیر است:
- نمک‌ها، فلزات سنگین، عوامل بیماری‌زا
- ترکیبات آلی سمی
- عناصر غذایی (مثل نیتروژن، فسفر و پتاسیم)
- مواد آلی
- مواد اسیدی یا بازی (تغییر دهنده pH)
آب فاضلاب ممکن است حاوی درصد بالایی از عناصر غذایی مثل نیتروژن، فسفر و پتاسیم باشد. همانطور که می‌دانید در علم تغذیه گیاهی چند اصل مهم از جمله نوع، مقدار و زمان مصرف کودها باید مدنظر قرار گیرند. با علم به این موضوع، استفاده از آب فاضلاب در برخی موارد ممکن است باعث ایجاد مسمومیت در گیاهان و کاهش عملکرد شود.
معایب استفاده از آب فاضلاب در کشاورزی
استفاده از آب فاضلاب یا پساب در کشاورزی دارای معایب زیادی است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
خطرات بهداشتی
آب فاضلاب ممکن است حاوی عوامل بیماری‌زا مثل باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها باشد که وارد خاک و محصولات کشاورزی شده و می‌تواند خطراتی را برای سلامتی انسان ایجاد کند. این پاتوژن‌ها می‌توانند باعث ایجاد بیماری‌های مختلفی در انسان مثل مشکلات گوارشی و بیماری‌های حادتر شوند.
شور شدن خاک
فاضلاب اغلب حاوی مقادیر زیادی املاح و مواد معدنی است که می‌تواند در طول زمان در خاک انباشته شده و منجر به شوری و سدیمی شدن آن شود. شوری خاک باعث ایجاد مشکلات زیادی برای ساختار، حاصلخیزی خاک و محدودیت در رشد و تولید گیاهان می‌شود.
تاثیر بر pH خاک
تاثیر فاضلاب بر pH خاک می‌تواند بسته به عوامل مختلف مثل نوع فاضلاب متفاوت باشد:
- بسیاری از فاضلاب‌ها، به ویژه فاضلاب‌های خانگی، به دلیل وجود بی‌کربنات‌ها و کربنات‌ها، دارای pH قلیایی هستند. زمانیکه که فاضلاب قلیایی به خاک اعمال می‌شود، می تواند pH خاک را در طول زمان افزایش دهد. قلیایی شدن خاک باعث کاهش فراهمی عناصر غذایی برای ریشه گیاهان می‌شود.
- از طرفی، بعضی از فاضلاب‌ها، مثل پساب‌های صنعتی ممکن است دارای pH خیلی اسیدی باشند و آبیاری با این نوع فاضلاب باعث کاهش شدید pH و برهم خوردن تعادل عناصر غذایی در خاک شود.
آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک
آب فاضلاب می‌تواند حاوی فلزات سنگین مثل کادمیم، سرب، مس و بعضی آلاینده‌های صنعتی و نوظهور باشد که باعث ایجاد آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک می‌شود.
مزایای استفاده از آب فاضلاب در کشاورزی
در کنار معایبی که برای استفاده از آب فاضلاب در کشاورزی ذکر کردیم، در شرایط خاص ممکن است استفاده این آب به عنوان مزیت نیز درنظر گرفته شود.
- در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستند، استفاده از آب فاضلاب تاحدودی می‌تواند برای رفع نیاز آبی گیاهانی که موردمصرف غذایی انسان نیستند، مصرف شود. به عنوان مثال درختانی که برای تولید چوب استفاده می‌شوند.
- در برخی مناطق کشور، استفاده از آب تصفیه شده فاضلاب مدنظر برخی کشاورزان و کارشناسان است و پس از بررسی‌های آزمایشگاهی از کیفیت آب، می‌توان برای برخی گیاهان از آن استفاده کرد.
- این آب می‌تواند حاوی برخی عناصر غذایی مفید باشد اما باتوجه به‌اینکه غلظت برخی عناصر مثل نیتروژن در آن بالاست ممکن است باعث رشد رویشی بیش‌ازحد گیاه و یا ایجاد مسمومیت و کاهش عملکرد شود.
برداشت آزاد
کشاورز عزیز باتوجه به موارد و مشکلاتی که برای آب فاضلاب ذکر کردیم و همچنین مزایای آن در شرایط خاص، تصمیم با خود شماست که برای باغ و مزرعه خود از این آب استفاده کنید یا خیر!
اگر به هردلیلی قصد استفاده از آب فاضلاب برای کشاورزی دارید، حدالامکان قبل از استفاده، با آزمایشات مربوطه از میزان pH، شوری و غلظت ترکیبات آن اطمینان حاصل کنید.