اهمیت آزمایش خاک در مدیریت زمین‌های کشاورزی بر کسی پوشیده نیست، اما قطعا نمی‌توان تمامی نقاط زمین را آزمایش کرد. استفاده از نقشه خاک، به کشاورزان کمک می‌کند تا از شرایط حدودی تمام نقاط زمین، آگاهی داشته و شرایط مزرعه را تحلیل و مدیریت کنند.
از این جهت، نقشه خاک به عنوان یک ابزار قدرتمند برای کشاورزی هوشمند می‌تواند به شما در مدیریت بهتر زمین کمک شایانی کند. در این مقاله آموزشی با کاربرد و مزایای نقشه خاک بیشتر آشنا می‌شوید.
نقشه خاک چیست؟
آگاهی از تغییرات خصوصیات خاک در مزرعه یا باغ اهمیت بسیاری در بهبود مدیریت زمین دارد. نمونه‌برداری و اندازه‌گیری خصوصیات مورد نظر در تمام نقاط زمین با توجه به محدودیت‌های زمان و هزینه، امکان‌پذیر نیست. اما با کمک تحلیل نرم‌افزاری اگرویار می‌توان با نمونه‌برداری در چند نقطه زمین، نقشه خاک را ترسیم کرده و به این محدودیت‌ها غلبه کرد.
ترسیم نقشه خاک چه مزایایی دارد؟
ترسیم نقشه خاک می‌تواند در جهت کشاورزی هوشمند به کشاورزان و متخصصان کشاورزی کمک کند تا با آگاهی از شرایط خاک و شناسایی مشکلات خاکی، برنامه‌ریزی مناسبی داشته و بهترین روش‌های مدیریتی در خاک را به کار گیرند.
غالبا در اراضی کشاورزی، کوددهی به صورت یکنواخت انجام می‌شود اما به دلیل متفاوت بودن نقاط مختلف زمین از نظر میزان عناصر، کود استفاده شده موثر نخواهد بود و حتی در برخی موارد شرایط نامطلوبی در منطقه مورد نظر به وجود می‌آورد. در نقشه عناصر خاک، مقدار عنصر موجود در هر محدوده نشان داده می‌شود و مکان‌هایی که عناصر کمبود و بیش‌بود داشته یا به مقدار کفایت وجود دارند، شناسایی می‌شود. در نتیجه فقط در بخش‌هایی که کمبود عنصر قابل مشاهده است، از کود‌ها استفاده می‌شود. این نوع روش مدیریتی هم از نظر اقتصادی به صرفه است و مانع صرف هزینه اضافی برای کود می‌شود و هم از نظر زیست محیطی، آلودگی‌های ناشی از کاربرد بیش از اندازه و نا‌به‌جای کود‌ها را کاهش می‌دهد. علاوه‌براین در نظر داشته باشید که این نوع کوددهی اصولی از بروز سمیت‌های ناشی از کوددهی جلوگیری می‌کند.
مزیت دیگر ترسیم نقشه خاک با توجه به مشخص بودن نقاط نمونه‌برداری در زمین این است که می‌توان تغییرات سطوح عناصر و سایر خصوصیات خاک را در طول زمان مورد بررسی قرار داد. با توجه به این مزایا، نقشه خاک ابزاری حیاتی برای کشاورزی دقیق و مدیریت منابع طبیعی است.
نمونه‌برداری برای تهیه نقشه خاک
چند نکته برای تهیه نقشه خاک و چگونگی نمونه‌برداری وجود دارد که در ادامه مطالعه می‌کنید.
روش نمونه‌برداری از خاک برای تهیه نقشه خاک
برای تهیه نقشه خاک باید نمونه‌برداری از خاک به صورت اصولی انجام شود و در فرآیند نمونه‌برداری باید به 4 نکته بسیار مهم توجه داشت:
- نمونه‌برداری خاک با اپلیکیشن اگرویار انجام گرفته و کد‌های خروجی از اپلیکیشن بر روی نمونه‌های خاک ثبت شود. در غیر این صورت امکان ایجاد نقشه خاک وجود ندارد.
- برداشت نمونه‌ها در هر نقطه‌ای به صورت مستقل انجام گرفته و به هیچ عنوان با نمونه‌های برداشت شده‌ی دیگر ترکیب نشود. همینطور نمونه‌ها به صورت مستقل از دیگر نمونه‌ها بسته‌بندی شود.
- نمونه‌برداری خاک باید به صورتی انجام شود که نمونه‌ها از تمامی قسمت‌های زمین برداشت شود و نمونه‌برداری فقط از یک نقطه خاص انجام نگرفته باشد.
- برای هر نمونه‌ی خاک اطلاعات مورد نیاز از جمله عمق و غیره، به طور صحیح در اپلیکیشن وارد شود به‌طوریکه اگر نمونه‌ها از عمق‌های مختلف برداشت می‌شوند، حتما در بخش تعیین عمق اپلیکیشن ثبت شود.
تعداد نمونه خاک برای تهیه نقشه خاک
توجه داشته باشید که که با توجه به شرایط متفاوت مزارع و باغات، نمی‌توان جهت ترسیم خاک یک قانون کلی برای تعداد نمونه‌برداری خاک مشخص کرد اما تعداد نمونه خاک پیشنهادی اگرویار در جدول زیر قرار داده شده است.
کشاورز و کارشناس عزیز، به چند نکته کلیدی در نمونه‌برداری نقشه خاک توجه کنید:
- تعداد نمونه‌های برداشت شده برای ایجاد نقشه خاک نباید کمتر از سه نقطه در هر قطعه باشد.
- تعداد نمونه‌های خاک برداشت شده در جدول بالا جهت کیفیت بهتر نقشه خاک پیشنهاد شده است اما قطعا هر چه تعداد نمونه‌ها افزایش پیدا کند کیفیت نقشه خاک بهتر خواهد شد.
- باید اصول صحیح نمونه‌برداری خاک همانطور که در بالا به آن‌ها اشاره شده است، رعایت شود.
رتبه کیفیت نقشه خاک
همانطور که عنوان شد هر چه تعداد نمونه بیشتر باشد، نقشه خاک ترسیم شده کیفیت بالاتری خواهد داشت. با توجه به این مسئله 4 رتبه کیفیت برای نقشه‌های خاک در نظر گرفته و در جدول زیر آورده شده است. نقشه ترسیم شده با تعداد نمونه خاک پیشنهادی اگرویار، از رتبه کیفیت نقشه خوب شروع می‌شود و کشاورز می‌تواند در صورت تمایل برای افزایش رتبه کیفیت نقشه، تعداد نمونه بیشتری از تعداد پیشنهادی اگرویار نمونه‌برداری کرده و رتبه کیفیت نقشه دریافتی را افزایش دهد.
نمونه‌هایی از کاربرد نقشه خاک
در تصویر زیر، زمین مورد نظر و نقاط نمونه‌برداری مشخص شده‌است. پس از انجام نمونه‌برداری خاک با استفاده از اپلیکیشن اگرویار، نمونه‌های خاک به آزمایشگاه ارسال و نقشه‌های خاک با توجه به نتایج آزمایش خاک ترسیم گردید که در ادامه به بررسی چند نمونه از آن‌ها می‌پردازیم.
نقشه اسیدیته خاک (pH)
با توجه به نقشه pH خاک که در ادامه آورده شده است، مشخص گردید که به طور کلی خاک منطقه در محدوده خاک‌های قلیایی قرار می‌گیرد. عمده‌ی مساحت زمین دارای pH 7.4 تا 8 است. حتی بخشی از زمین (منطقه E با سهم 3 درصد) دارای pH بالاتر از 8 می‌باشد. بنابراین با توجه به اهمیت زیاد pH خاک به خصوص در فراهمی عناصر غذایی برای گیاهان، باید محدودیت‌هایی که به واسطه pHهای قلیایی در این منطقه ایجاد می‌شود را مدنظر قرار دهید.
نقشه مقدار شوری خاک یا EC(dS/m)
نقشه شوری خاک مشخص کرد که حدود 49 درصد مساحت دارای هدایت الکتریکی 4-2 دسی‌زیمنس بر متر می‌باشد که شوری بسیار کمی دارد. اما EC حدود 50 درصد مساحت در محدوده 6-4 دسی‌زیمنس بر متر قرار می‌گیرد که به عنوان مناطقی با شوری کم شناخته می‌شوند. به طور کلی با توجه به موارد گفته شده، خاکِ منطقه دارای شوری بسیار کم تا کم است که در مدیریت‌های زراعی و باغی باید به آن توجه کنید.
نقشه مقدار پتاسیم قابل جذب خاک یا K (Ava.)(mg/kg)
از جمله مهمترین پارامتر‌های خاک، میزان عناصر مورد نیاز برای رشد گیاهان است که مدیریت آن‌ها در زمین اهمیت ویژه‌ای دارد. نقشه پتاسیم خاک نشان داد که مقدار پتاسیم قابل جذب تنها در 12 درصد مساحت (منطقه E) به مقدار نسبتا کافی وجود دارد و سایر زمین با محدودیت مقدار پتاسیم قابل جذب مواجهند. با توجه به اهمیت بالای این عنصر در تغذیه گیاهان، الزامی است تا با کمک برنامه‌ی کودی اصولی در جهت رفع این کمبود اقدام کنید.
نقشه مقدار آهن قابل جذب خاک یا Fe (Ava.)(mg/kg)
نقشه تغییرات آهن خاک حاکی از کمبود کلی این عنصر در منطقه مورد مطالعه می‌باشد. مقدار آهن خاک در 46 درصد مساحت زمین در حدود 4–3.5 میلی‌گرم در کیلوگرم است (منطقه C) درحالیکه در مساحت باقیمانده‌ی زمین (مناطق A و B)، مقدار این عنصر کمتر از میزان گفته شده است. از آنجایی که عنصر آهن یکی از عناصر مهم در رشد گیاهان است باید کمبود آن به وسیله مدیریت کودی اصولی جبران شود.
نقشه نسبت سدیم جذبی خاک (SAR)
سدیمی بودن خاک‌ها از شمار مواردی است که کیفیت و کمیت عملکرد محصولات را تحت تاثیر قرار می‌دهد، با توجه به نقشه SAR خاک، حدود 58 درصد زمین مورد مطالعه (منطقه D و E) با مشکل سدیمی بودن درگیر است. بنابراین ضروریست که اقدامات کنترلی لازم برای پیشگیری از افزایش خسارت ناشی از سدیمی بودن خاک انجام شود.
نقشه مقدار شن خاک یا Sand(%)
نقشه مقدار شن خاک نشان داد که 61 درصد مساحت زمین دارای 40-35 درصد شن در بافت خاک (منطقه A) هستند. همینطور مقدار ذرات شن در 36 درصد زمین (منطقه B) در حدود 45-40 درصد قرار می‌گیرد. در نگاه کلی با توجه به بالا بودن میزان ذرات شن در خاک باید خطراتی نظیر شستشوی عناصر به لایه‌های زیرین خاک را در مدیریت زراعی به خصوص کوددهی در نظر داشته باشید.
مواردی که در بالا گفته شد، تنها چند نمونه از نقشه‌های خاک می‌باشد. برای سایر خصوصیات خاک مورد آزمایش از جمله مقدار عناصر ماکرو (نیتروژن و فسفر قابل دسترس)، عناصر میکرو (منگنز، روی، مس و غیره) و رس، سیلت، آهک و غیره نیز می‌توان نقشه خاک ترسیم کرد و به سمت کشاورزی دقیق گام برداشت.