نکات مهم در زمان کاشت سیب زمینی

زمانی که غده سیب زمینی درون خاک کاشته می‌شود، دیگر توان حرکت ندارد!!! ما وظیفه داریم آن را از هر لحاظ در شرایط مناسبی کشت کنیم تا پتانسیل و توانایی واقعی خود را به خوبی نشان دهد.

نکات کاشت سیب زمینی را از زبان دکتر جعفر نباتی بشنوید:

با توجه به حساسیت بالای غده سیب زمینی نسبت به بذر سایر گیاهان زراعی لازم است تا در زمان کاشت اقدامات مورد نیاز انجام و شرایط مطلوب مهیا شود تا بهترین عملکرد با توجه به پتانسیل زمین و منطقه حاصل شود. در همین راستا موارد علمی که باید به آن توجه داشته باشید و همینطور تجربه کشاورزان پیشرو را در این مطلب با شما مطرح می‌کنیم.

موارد کلیدی قبل از کاشت سیب زمینی

برای تمام محصولات زراعی در صورتیکه قبل از کاشت موارد کلیدی در نظر گرفته و اجرا شود نتیجه بسیار بهتر خواهد بود.

انتخاب بذر مناسب با توجه به منطقه

اولین نکته برای دستیابی به عملکرد مناسب سیب زمینی، تهیه بذر مناسب و شرایط مساعد انبار است به این صورت که از تهیه بذر‌هایی که جوانه زده و یا صدمه دیده (بذرهای حاوی جوانه‌های شکسته، ساقه‌های ضعیف و زیاد) جلوگیری کنید چون این نوع بذر‌های صدمه دیده همراه با پیری فیزیولوژیک بوده و خطر بیماری‌ها را افزایش می‌دهند.

برای حفظ سلامت بذور ضروریست تا بقایای سیب زمینی در اطراف انبارِ نگهداری بذور قرار نداشته باشند زیرا منبع بیماری هستند. یکی دیگر از مواردی که باید به آن توجه داشته باشید این است که محل نگهداری بذور باید از تهویه و رطوبت ایده‌آلی برخوردار باشد و بذور سیب زمینی در معرض نور و نوسانات دمایی قرار نگیرد.

اندازه غده بذری

از جمله عوامل موثر در میزان عملکرد سیب زمینی، اندازه و سن غده‌های بذری است. به طور معمول از غده‌های بذری با وزن 35 تا 80 گرم برای تولید سیب زمینی استفاده می‌شود اما استفاده از غده‌های بذری کوچکتر و بزرگتر هم در برخی مناطق رواج دارد.

مقدار بذر مورد نیاز در هکتار

میزان غده جهت کاشت سیب زمینی خوراکی با بذری متفاوت است. جهت کاشت سیب زمینی خوراکی چنانچه از غده هـای بذری با وزن متوسـط ۵۰ گرم استفاده شود و فواصل کاشت ۳۰ در ۷۵ سانتی متر، بـه میـزان ۲/۲ تن غده بذری با اندازه ذکر شده مورد نیاز خواهد بود. در مزارع بذری میزان مصرف بذر در هکتار بیشتر است.

آماده سازی بذور

نکته قابل توجه در آماده سازی غده‌ها شکستن غالبیت انتهایی (Apical dominance) غده است که در تعداد ساقه‌ها و به دنبال آن میزان عملکرد تاثیر بسزایی دارد.

غده ها ۳ هفته قبل از کاشت باید از سردخانه خارج شده و در یک اتاق تاریک پهن شوند. در زمان پهن شدن، جوانه های اولیه آن باید قطع یا شکسته شود تا جوانه های دیگر سیب زمینی فعال شود، هر جوانه مسئول تولید یک ساقه می باشد و افزایش ساقه مستقیما با افزایش تعداد غده ارتباط دارد.

یکی دیگر از مواردی که باید به آن توجه داشته باشید این است که غده‌ها در زمان کاشت ضد عفونی شود که با استفاده از قارچ کش‌ها و یا محلول هیپوکلریت سدیم (وایتکس 5 درصد کلر فعال) قابل انجام است. برای این منظور از 3 تا 5 لیتر هیپوکلریت سدیم در هزار لیتر آب می‌توان استفاده نمود که به عنوان یکی از ارزانترین و بهترین روش‌های ضد عفونی بذر در نظر گرفته می‌شود. از طرفی از ریختن محلول ضدعفونی یک غده روی غده دیگر جلوگیری شود.

انتخاب مزرعه مناسب

هر مزرعه خصوصیاتی دارد که باید مورد توجه تولید کنندگان عزیز قرار بگیرد که از جمله این خصوصیات می‌توان به ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک، شیوه‌های خاکورزی، سابقه تناوب محصول، مشکلات آفات کشت‌های قبل و هزینه‌های تولید اشاره کرد.

مزارع سیب زمینی در بهترین شرایط دارای خاک عمیق، زهکشی و ظرفیت نگهداری مناسب، شیب کم تا متوسط و غلظت کم سدیم و نمک‌های محلول می‌باشند. تاریخچه کاشت، مورد مهم دیگری که حتما باید مد نظر داشته باشید به این صورت که بهتر است در زمین مورد نظر در حداقل 3 تا 5 سال قبل، سیب زمینی یا گیاهان هم خانواده با این محصول کاشت نشده باشد.

همینطور در انتخاب مزرعه مناسب باید عواملی مانند تجهیزاتِ مدیریت مزرعه، فرسایش خاک، رواناب و آبشویی عناصر، شیب زمین و آفت کش‌ها را بررسی کنید. به عنوان نمونه عاملی مانند شیب زیاد زمین، عملیات کاشت، داشت و برداشت را با محدودیت مواجه می‌کنند و از طرفی باعث افزایش پتانسیل فرسایش خاک و توزیع نامتعادل آب می‌شود.

بافت خاک مزرعه سیب زمینی

بافت خاک از جمله ویژگی‌های حائز اهمیت در کاشت سیب زمینی است. عملکرد سیب زمینی می‌تواند در کلاس‌های بافتی مختلف، متفاوت باشد اما شرایط مطلوب بافت خاک برای کاشت سیب زمینی گستره بافت شنی تا لومی رسی است.

خاک هایی با بافت نسبتاً ریز و سنگین	خاک هایی با بافت سبک و شنی
نفوذپذیری کم و ایجاد رواناب	نفوذپذیری بالا
خشکی بیش از حد بخش های بالایی پشته ها	ظرفیت نگهداری کم آب
ماندابی در مناطق کم ارتفاع، کاهش تهویه خاک و افزایش حساسیت به بیماری ها و اختلالات غده	آبشویی عناصرغذایی

خاک‌هایی با بافت سبک و شنی دارای نفوذ پذیری بالا و ظرفیت نگهداری کم هستند و در خطر آبشویی عناصر غذایی قرار دارند. از طرفی خاک‌هایی با بافت نسبتا ریز و سنگین دارای نفوذ پذیری کم هستند و در خطر ایجاد رواناب، خشکی بیش از حد بخش‌های بالایی پشته‌ها، ماندابی در مناطق پست، تهویه ضعیف خاک و افزایش حساسیت به بیماری‌ها و اختلالات غده هستند.

برنامه خاکورزی قبل از کشت و مدیریت بقایا

عملیات خاکورزی قبل از کاشت سیب زمینی به عوامل مختلفی از جمله نوع و ساختمان خاک، حساسیت به فرسایش خاک، اقدامات لازم برای مدیریت بقایا و هزینه‌های انرژی کشت قبلی وابسته است. عملیات خاکورزی باید به صورت اصولی و موثر انجام شود به صورتیکه در طی این عملیات لایه‌های متراکم خاک شکسته شود و نفوذ آب را ارتقا دهد و بقایای محصول با خاک به خوبی مخلوط شود.

همینطور توصیه می‌شود تا بقایای گیاهی کشت قبلی تا جایی که امکان پذیر است از مزرعه خارج شود زیرا وجود بقایای گیاهی که کاملا دچار پوسیدگی نشدند باعث آسیب به غده‌ها در هنگام درشت شدن غده و به دنبال آن افزایش خطر بیماری‌ها و کاهش بازارپسندی آن‌ها می‌گردد.

زمان لازم برای پوسیدگی و غیر فعال شدن قارچ‌های موجود در بقایای کشت قبلی حداقل یکسال است و اگر این مدت زمان سپری نشود، کاشت همزمان با حضور بقایا باعث افزایش خطر بیماری‌ها و پوسیدگی می‌شود.

تاریخ کاشت سیب زمینی: دلیل اصلی عملکرد بالا

مهمترین نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که تاریخ کاشت مناسب نه با توجه به تاریخ تقویم بلکه باید با توجه به شرایط و خصوصیات اقلیمی منطقه کاشت سیب زمینی تعیین شود. سیب زمینی در مرحله جوانه زنی غده به دمای کمتر و در مرحله رشد و توسعه اندام هوایی به دمای بالاتر نیاز دارد و این نیاز دمایی سیب زمینی در مراحل رشدی مختلف تعیین کننده زمان مطلوب برای کاشت سیب زمینی است.

از آنجاییکه غده‌های سیب زمینی حساسیت زیادی به گرما و سرمای شدید دارند، تاریخ کاشت باید به گونه‌ای تعیین شود که هم دمای خاک بالاتر از 7 درجه سانتی گراد (بیش از 15 درجه) باشد که مانع پوسیدگی بذر و ترغیب جوانه زنی شود و هم سبز شدن و استقرار غده قبل از گرماهای شدید اتفاق بیفتد.

اگر کاشت سیب زمینی در خاک سرد انجام شود عملا تا گرم شدن هوا جوانه زنی رخ نمی‌دهد از طرفی اگر کاشت سیب زمینی در گرمای زیاد و زمین گرم انجام شود، غده‌ها آسیب دیده و مرگ جوانه رقم می‌خورد. به خصوص در هنگام کاشت مینی تیوبر با بذرهای کلاس دار که ذخیره کمتری دارند باید این نکات را با دقت بیشتری در نظر بگیرید.

تاریخ کاشت در مناطق مختلف ایران

تاریخ مطلوب کاشت سیب زمینی برای مشهد که منطقه گرم و خشک است از اواسط فروردین تا اواخر خرداد است اما مناسب‌ترین زمان اواخر اردیبهشت ماه در نظر گرفته می‌شود.

دی ماه تاریخ کاشت مناسب سیب زمینی برای مناطق معتدله مثل گلستان است و مطلوب است کاشت سیب زمینی در مناطق سردسیر از جمله اردبیل از اوایل اردیبهشت تا تیر و در همدان از نیمه دوم اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه انجام شود.

کشت زودهنگام

در صورتی که کشت زودهنگام سیب زمینی انجام شود، خسارت بعـضی از علف های هرز، مثل گل جالیز را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد، اما کاشت زود هنگام دارای محدودیت‌هایی مانند افزایش بعـضی از علف‌های هرز، مشکلات انبارداری و بازاریابی محصول نیز است.

مشکل دیگر این است که زمان رسیدگی مصادف با هوای گرم شده و سیگنال‌های طبیعی برای پیر شدن گیاه و انتقال مواد فتوسنتزی از برگ به غده وجود نخواهد داشت. لذا سیب زمینی از لحاظ پوست‌گیری و عملکرد نهایی غده دچار ضعف خواهد شد. البته این مشکل با تکنیک‌های تغذیه‌ای قابل کنترل است.

کشت دیرهنگام

کاهش قابل توجهی در عملکرد سیب زمینی در کشت دیر هنگام این محصول مشاهده می‌شود. به دلیل اینکه گیاه در مراحل ابتدایی رشد با گرمای شدید روبرو شده، دوره رشد رویشی کوتاه شده و با محدودیت شدید مواجه می‌شود، همینطور گلدهی جلو می‌افتد و به واسطه کاهش تعداد ساقه، تعداد غده در بوته نیز کم می‌شود.

از طرفی کیفیت غده‌ها نیز به دلیل اینکه در انتهای فصل رشد، سیب زمینی با سرما روبرو می‌شود کاهش می‌یابد. برای مدیریت بهتر و کنترل این مشکلات می‌توانید از برنامه کودی اختصاصی برای محصول سیب زمینی استفاده کنید.

نکات مهم در زمان کاشت سیب زمینی

بعد از اینکه آماده سازی بذر و انتخاب زمین انجام شد، یک سری موارد نیاز است تا در زمان کاشت سیب زمینی رعایت شود تا مزرعه در آغاز و طی فصل رشد شرایط مطلوبی داشته باشد.

رطوبت خاک در هنگام کاشت

رطوبت کافی خاک (در حدود 20 تا 30 درصد) برای کاشت سیب زمینی و ایجاد شرایط مطلوب برای رشد جوانه‌ها ضروریست، به همین دلیل اگر رطوبت پایین باشد توصیه می‌شود قبل کاشت آبیاری انجام شود، از طرف دیگر اگر میزان رطوبت خاک بیش از حد باشد باعث می‌شود خاک به آهستگی گرم شود و جوانه زنی به تاخیر بیفتد.

عمق کاشت

برای بسیاری ارقام عمق 15 تا 17 سانتی‌متر به عنوان عمق کاشت رایج در نظر گرفته می‌شود. با وجود اینکه در کشت سطحی‌ترِ غده‌ها، رشد رویشی گیاه بهتر می‌شود اما فضای رشد غده محدود شده و عملکرد کاهش پیدا می‌کند. همینطور کاشت غده‌ها در عمق بیشتر باعث می‌شود تا غده برای خروج ساقه انرژی بیشتری صرف کند در نتیجه رشد رویشی و به دنبال آن تعداد ساقه‌ها کمتر شود.

همینطور وجود خاک با بافت سنگین‌تر در عمق‌های بیشتر از عمق ذکر شده، درشت شدن غده‌ها را مختل می‌کند. به همین دلیل برای اینکه تعادل بین رشد رویشی و عملکرد حفظ شود رعایت عمقِ کاشت مطلوب الزامی است.

توزیع اندازه بذر

به طور کلی کارنده‌های سیب زمینی، عملیات کاشت را درصورت یکنواخت بودن اندازه بذر‌ها به صورت یکنواخت‌تر انجام می‌دهند.

سرعت کاشت

نمی‌توان سرعت کاشت خاصی را به عنوان بهترین سرعت برای کارنده‌ها عنوان کرد با این حال طبیعی است که دقت کاشت سیب زمینی با افزایش سرعت کارنده کاهش می‌یابد. سرعت کارنده‌ها می‌تواند بین 2/3 تا 8 کیلومتر در ساعت باشد اما تنظیم سرعت می‌تواند در رفع مشکلات سیب زمینی کار‌ها کمک کننده باشد.

سرعت کاشت خیلی بالا با پرت شدن بذر همراه است. اگر کارنده به درستی تنظیم شده باشد، بیش از 75 درصد بذر‌ها در فواصل کاشت مد نظر قرار می‌گیرند.

انواع دستگاه کاشت سیب زمینی

کاشت سیب زمینی با کمک دستگاه‌های کارنده اتوماتیک و یا نیمه اتوماتیک قابل انجام است. در کارنده‌های نیمه اتوماتیک به دلیل نیاز به حضور کارگر برای دادن غده‌های سیب زمینی به موزع دستگاه، هزینه کاشت بالاتر است اما این کارنده دقت بالایی دارد.

در کارنده‌های اتوماتیک تمام عملیات به وسیله دستگاه انجام می‌شود و دقت وابسته به دقت واحدِ موزعِ ماشین کارنده و اندازه غده‌ها است. به همین دلیل توصیه می‌شود در این نوع کارنده از غده‌های بذری و درجه بندی شده استفاده شود.

با توجه به این که دستگاه‌هایی که برای کاشت سیب زمینی مورد استفاده قرار می‌گیرند دو و یا چهار ردیفه هستند، می‌توانند کاشت را به صورت ردیفی و یا زیگزاگی انجام دهند که کاشت زیگزاگی به عنوان یکی از بهترین روش‌های کاشت در نظر گرفته می‌شود چون با به کارگیری حداکثر غده، عملکرد مزرعه را افزایش می‌دهد.

خاکدهی بوته سیب زمینی

در سیب زمینی خاکدهی پای بوته اهمیت زیادی دارد. خاکدهی مناسب مانع از بیرون ماندن غده‌ها از خاک شده و در نتیجه از سبز شدن و بیدزدگی آنها پیشگیری می‌کند. در هنگام خاکدهی باید از صدمه به قسمت‌های مختلف گیاه و دفن برگ‌های پایینی جلوگیری شود.

انجام ندادن خاکدهی پای بوته باعث افت ۱۰ تا ۱۵ درصدی عملکرد خواهد شد. خاکدهی ضعیف نیز حدود ۶ درصد کاهش عملکرد را به دنبال خواهد داشت.

خاکدهی بیشتر نیز باعث افزایش تعداد و اندازه غده، کاهش آفتاب سوختگی، بیدزدگی و یخ زدگی می شود. در صورتی که غده ها درشت باشند و یا به دلیل خاکدهی نامناسب، بیرون از خاک قرار گرفته باشند ممکن است پس از سرزنی محصول و یا از بین رفتن اندامهای هوایی، دچار یخ زدگی شوند.

کوددهی مناسب در زمان کاشت سیب زمینی

استفاده از عناصرغذایی و کود در محصول سیب زمینی، ضروری و کلید تولید موفقیت آمیز آن است. گیاه برای رشد طبیعی، سریع و پایدار غده در طول فصل رشد به سطوح مطلوب عناصرغذایی نیاز دارد.

 میزان جذب عناصرغذایی در کشت سیب زمینی الگوی S شکل دارد؛ جذب اولیه به دلیل حداقل رشد آهسته بوده و به دنبال آن میزان جذب در طول دوره رشد رویشی سریع، افزایش یافته و در مراحل اولیه رشد غده قبل از بلوغ غده در اواخر فصل رشد، الگوی جذب ثابت می شود.

مقدار جذب کودهای پرمصرف، ۳۰ تا ۴۵ روز پس از سبز شدن به حداکثر می رسد. در نتیجه، برای دستیابی به حداکثر پتانسیل تولید، مقدار کود مورد نیاز در زمان یاد شده، باید در اختیار گیاه قرار گیرد.

استفاده از کود‌های جامد سوپر فسفات تریپل، سولفات پتاسیم و کود‌های زیستی (میکروبی) در زمان کاشت سیب زمینی، استفاده از کود‌های نیتروژنی، ریز مغذی و آمینو اسید در مراحل رشد رویشی و همینطور استفاده از کود‌های پتاسیمی در مرحله شروع رشد غده از شمار نکاتی است که در رابطه با کود دهی سیب زمینی می توان توصیه کرد. کاربرد محلول پاشی به صورت علمی می‌تواند در میزان عملکرد تاثیر بسزایی داشته باشد.

منابع

+ ۲۰۲۰, Potato Production Systems. Springer International Publishing.
+ www.ag.ndsu.edu/publications/crops/fertilizing-potato-in-north-dakota.