اهمیت نیتروژن در گیاهان

نیتروژن به عنوان پرمصرف‌ترین عنصر غذایی، بررای گیاه اهمیت زیادی دارد. در این مقاله نقش نیتروژن در گیاهان، انواع کود نیتروژنه و علایم کمبود نیتروژنی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

عنصر نیتروژن با عدد اتمی 7 و عدد جرمی 14، عموماً به صورت یک گاز نافلز، دو اتمی، بی‌رنگ، بی‌مزه و بی‌بو است که با نماد N نمایش داده می‌شود. این عنصر، تقریباً 78 درصد جو زمین را تشکیل می‌دهد و عنصر اصلی در بافت‌های زنده است.

نقش نیتروژن در گیاهان

نیتروژن جزء مهم بسیاری از ترکیبات ساختاری، ژنتیکی و متابولیکی ضروری در سلول های گیاهی است. همچنین، ماده اولیه ترکیبات آلی مهم متعدد از جمله اسیدهای آمینه، پروتئین ها، اسیدهای نوکلئیک، آنزیم ها و مولکول کلروفیل است.

به طور معمول این عنصر بیشترین واکنش عملکردی را در گیاهان زراعی ایجاد می‌کند و باعث رشد سریع رویشی و ایجاد رنگ سبز سالم گیاه می‌شود.

جذب نیتروژن در گیاهان

نیتروژن فراوان‌ترین عنصر معدنی موجود در بافت‌های گیاهی است که حدود 1 تا 5 درصد ماده خشک را تشکیل می‌دهد. جذب نیتروژن در گیاهان به شکل یونهای نیترات (NO₃^–) و آمونیوم (NH₄⁺) است. علاوه براین، امکان جذب اسیدهای آمینه از خاک توسط گیاه وجود دارد.

انواع کود نیتروژن

نیتروژن نقش‌های مهمی در گیاه ایفا می‌کند و به عنوان پرمصرف‌ترین عنصر در برنامه کودی گیاهان زراعی و باغی جای می‌گیرد. به منظور تأمین نیاز گیاه به این عنصر عموماً از کودهای زیستی و شیمیایی و به ندرت از کودهای آلی استفاده می‌شود.

کود میکروبی تثبیت کننده نیتروژن

کود میکروبی تثبیت کننده نیتروژن، کودی است که نیتروژن هوا را به فرم قابل جذب برای گیاه تبدیل می‌کند. کود زیستی نیتروژنه علاوه بر تامین نیتروژن، اسید آلی و ترکیبات مفید ثانویه تولید می‌کند که به تنظیم pH، کنترل شوری و افزایش مقاومت گیاه به بیماری‌ها کمک می‌کند.

روش درست مصرف کود میکروبی نقش بسزایی در اثرگذاری آن دارد. باید این نکته را درنظر داشت هنگامی که گیاه نیاز بالایی به نیتروژن دارد مصرف کود میکروبی به تنهایی نمی‌تواند تامین‌کننده تمام نیاز گیاه باشد. بنابراین، باید مقادیر مناسب کودهای شیمیایی مصرف شوند.

کود آمینواسید (اسیدآمینه)

یکی از بهترین منابع تامین نیتروژن گیاهان، کودهای حاوی آمینواسید هستند. این کود، آمینواسیدهای مورد نیاز گیاه را فراهم می‌کند و گیاه برای تولید این اسیدهای آمینه به صرف انرژی نیاز ندارد. بنابراین، این انرژی در فرآیندهای رشد و تولید مصرف می‌شود.

کود شیمیایی نیتروژن

اوره (46 درصد N)، سولفات آمونیوم (21 درصد  N و 24 درصد گوگرد) و نیترات آمونیوم (34 درصد N) سه منبع رایج کود شیمیایی نیتروژن هستند. اگرچه در برخی ترکیبات کودی دیگر، این عنصر با مقادیر کم وجود دارند. اما، عمده رفع نیاز گیاه به نیتروژن از طریق این سه کود انجام می‌شود.

علائم کمبود نیتروژن در گیاه

اگر به هر دلیلی نیتروژن به مقدار کافی در گیاه وجود نداشته باشد، علائم کمبود نیتروژن در گیاه مشاهده می شود که در گیاه سبب بروز علائم زیر می شود؛

• توقف رشد گیاه (بسته به مقدارکمبود)
• جلوگیری از رشد برگ‌ها به ویژه برگ‌های جوان‌تر
• جلوگیری از رشد طولی ساقه و افزایش ضخامت آن
• رنگ سبز کم رنگ تا سبز مایل به زرد در کل گیاه (به دلیل جلوگیری از سنتز کلروپلاست و کلروفیل)
• پیری زودرس برگ‌های مسن (پژمرده و خشک شدن برگها، رنگ قهوه ای مایل به زرد)

نکته مهم: علائمی که برای کمبود یک عنصر ارائه می‌شوند، می‌توانند احتمال کمبود آن عنصر را نشان دهند. اما، قطعی نیستند؛ زیرا، این علائم می‌توانند در اثر تنش‌های گرما، سرما، خشکی، شوری و یا در اثر بیماری نیز ایجاد شوند. برای اطمینان حتماً با کارشناس کشاورزی مشورت کنید.

اگرچه شناخت علایم کمبود به مدیریت بهتر مزرعه و باغ کمک می‌کند .اما، عموماً این علایم زمانی بروز می‌کنند که گیاه تحت تاثیر تنش کمبود عناصر غذایی است. بنابراین، بهتر است قبل از رسیدن گیاه به این مرحله با بررسی دقیق نیاز گیاه و تأمین عناصر، از کاهش عملکرد جلوگیری کرده و به افزایش عملکرد محصول کمک کنید.

نیتروژن، مهمترین عنصر در ارتباط با عملکرد و کیفیت محصول است و کمبود آن منجر به کاهش جدی سودآوری می‌شود. ازطرفی مصرف بیش از حد آن به دلیل آبشویی، می‌تواند سبب آلودگی محیط زیست شود. بنابراین، نیاز به نیتروژن در هر محصول باید تا حد امکان به صورت دقیق مشخص شود تا کارآیی مصرف کود افزایش یابد و در زمان مورد نیاز، در اختیار گیاه قرار گیرد. از خدمات تیم اگرویار نگارش برنامه کودی با مقدار، نوع، زمان و روش تعیین شده مصرف کود است که به کشاورزان ارائه می‌شود.

منابع کلیدی

+Lawlor, D. W., Lemaire, G., & Gastal, F. (2001). Nitrogen, plant growth and crop yield. In Plant nitrogen (pp. 343-367). Springer, Berlin, Heidelberg.