سال آوری یکی از بزرگترین چالش‌هایی است که در باغات میوه کشور شاهد هستید و متاسفانه اگر تمهیدات لازم را چه طی فصل و چه در زمان خواب درختان انجام ندهید باعث کاهش تولید و سودآوری باغتان می‌شوید.
سال آوری چیست؟
ساده‌ترین پاسخ برای مفهوم سال آوری این است که در یک سال میزان تولید محصول زیاد و در سال بعد شاهد کاهش و یا عدم تولید محصول هستید. اصطلاحا سالِ آور را سال پرمحصول و روشن (on-year) و سال نیاور یا کم محصول به سال خاموش (off-year) معروف است.
زمانی که میزان عملکرد و بار میوه درختان به این صورت و با شدت زیاد دچار نوسان می‌شود، می‌گویند درختان میوه دچار سال آوری یا تناوب تولید یا Alternate bearing هستند.
سال آوری تقریبا در همه درختان میوه مشاهده می‌شود. اما در بعضی از آنها مانند سیب، گلابی و پسته رایج‌تر است.
دلایل سال آوری درختان میوه
علت اصلی سال آوری در درختان میوه را باید در تشکیل بیش از حد جوانه‌های بارده و یا عدم تشکیل آنها جستجو کرد. در واقع عمده دلیل اصلی سال آوری مربوط به ضعف جوانه‌های زایشی است.
درختان در سال‌های آور (پرمحصول) زمانی که تعداد میوه زیادی را تشکیل می‌دهند، توانایی کافی برای تامین نیاز غذایی و درشت کردن همه میوه‌ها را ندارند و بین میوه‌ها برای دریافت عناصر غذایی رقابت شکل می‌گیرد. بنابراین درخت برای‌اینکه بتواند همه این میوه‌ها را درشت کند، درصورتی که عناصر غذایی را در قالب کود دریافت نکند، از ذخایر غذایی و کربوهیدرات‌های جوانه‌های بارده سال آینده استفاده خواهد کرد و با این‌کار باعث ضعف جوانه‌های زایشی که تعیین کننده محصول سال بعد هستند، می‌شود.
اگر جوانه‌های بارده از لحاظ عناصر غذایی و کربوهیدارت‌ها تخلیه شوند، تولید گل و میوه در سال بعد کاهش یافته و اصطلاحا وارد سال نیاور خواهیم شد.
دقت داشته باشید که عوامل دیگری نیز در سال آوری درختان دخیل هستند که از جمله آنها نوع رقم، تنش‌های محیطی، نوع پایه و …
راهکارهای جلوگیری یا کنترل سال آوری درختان میوه
یکی از سوالات پرتکرار کشاورزان از ما این است که ” چگونه از سال آوری درختان میوه جلوگیری کنیم؟ “
باید توجه کنید که سال آوری را نمی‌توان بصورت صددرصدی کنترل کرد. اما با رعایت یک‌سری نکاتی که در زیر مطرح می‌شود، تاحدودی می‌توان سال آوری را در درختانی مثل سیب، گلابی، پسته و گردو کاهش داد و یا کنترل کرد.
چند راهکار کاهش و یا کنترل سال آوری درختان میوه عبارتند از:
- هرس در زمان درست
- تنک میوه ها
- رعایت برنامه کودی
- رعایت برنامه آبیاری ها در باغات
در ادامه جزییات هر راهکار را مطالعه می‌کنید.
عملیات هرس
هنگامی که در سالی تعداد میوه‌های تشکیل شده بیش از حد است، درخت انرژی زیادی برای رشد و درشت کردن آنها صرف می‌کند و بخش زیادی از عناصر غذایی دریافتی به میوه منتقل می‌شود. دراین حالت ممکن است، جوانه‌های زایشی سال بعد دچار کمبود دریافت عناصر غذایی شوند و باردهی سال بعد با مشکل مواجه شود.
هرس شاخه‌ها اقدامی پیشگیرانه برای ممانعت از باردهی بیش از حد در درختان است، تا از این طریق از کاهش تولید گل و میوه در سال‌های آینده جلوگیری شود. با هرس کردن، برخی از جوانه‌های زایشی حذف شده و نسبت تعداد میوه به قدرت درخت و شاخساره متعادل می‌شود و با این‌کار درسال بعد نیز تولید محصول خوبی را خواهید داشت.
تنک کردن میوه‌ها
تنک کردن میوه توجیه چندانی نداشته و توصیه‌ای هم بر انجام آن نمی‌شود چراکه بعضی از روش‌های تنک کردن پیچیده بوده و نیاز به تخصص دارد. ولی بد نیست بدانید که تنک میوه‌ها نیز یکی از راه‌های جلوگیری از سال آوری در درختان میوه است.
هنگامی که درسالی تعداد میوه‌های تشکیل شده بیش از حد است، با حذف کردن برخی از آنها می‌توان میزان بار درخت را کم کرده و ازاین طریق تمام انرژی درخت صرف تولید میوه‌ها نمی‌شود و بخشی از آن نیز در جوانه‌های زایشی سال بعد ذخیره خواهد شد.
تنک کردن میوه را به دوصورت می‌توان انجام داد:
- تنک کردن دستی: این کار را می‌توان در مساحت‌های کم انجام داد. زمانی که میوه‌ها به یک سوم اندازه نهایی خود رسیدند، با حذف کردن برخی از میوه‌های ریز بصورت دستی و باقی گذاشتن میوه‌های باکیفیت، تعادل تعداد میوه را در درخت برقرار کرد.
- تنک کردن میوه با مواد شیمیایی: این نوع تنک در مساحت‌های زیاد با استفاده از برخی مواد شیمیایی قابل اجرا است.
همانطور که گفته شد، تنک کردن میوه‌ها با مواد شیمیایی نیاز به تخصص داشته و درصورتی که با احتیاط صورت نگیرد، مشکلاتی را برای تولید سال جاری ایجاد خواهد کرد. بنابراین اجرای این مورد توصیه نمی‌شود.
اجرای برنامه مناسب کودی، راهکار کلیدی برای کنترل سال آوری
توجه به نیازهای غذایی درختان و استفاده از کودهای مناسب در مقدار، زمان و روش صحیح مصرف در قالب یک برنامه کودی راهکار مناسبی برای جلوگیری از سال‌آوری است.
به عنوان مثال در سال‌های پربار اگر درختان از لحاظ تغذیه تامین شوند، درخت به‌جای مصرف ذخایر جوانه‌های زایشی برای درشت کردن میوه، از همان عناصر موجود در کودها مصرف می‌کند و با این کار در سال بعد نیز تولید میوه را خواهد داشت.
باید بدانید که جوانه‌های زایشی در طول دوره رشد درخت تشکیل می‌شوند. با تقویت آنها با کودهای مناسب تاحدزیادی می‌توان مانع سال آوری شد.
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که برای جلوگیری از سال آوری مطرح می‌شود، اجرای برنامه کودی فروت ست است. این برنامه کودی را بسته به نوع درختان می‌توان بعد از برداشت میوه، بعد از تشکیل برگ‌های اولیه قبل گلدهی و همچنین بعد از تشکیل میوه اولیه اجرا کرد. امروزه اهمیت فروت ست برکسی پوشیده نیست. این‌کار باعث تقویت جوانه‌های زایشی درخت برای تشکیل گل و میوه با کیفیت و جلوگیری از سال آوری می‌شود.
توجه به آبیاری‌ها در طول فصل و بعد از برداشت میوه درختان
همانطور که گفتیم، جوانه‌های زایشی از اوایل فصل تا انتهای فصل و بعد از برداشت میوه‌ها در حال نمو هستند و برای مهیا کردن شرایط بهینه برای درخت، باید عملیات آبیاری با مدار و حجم مناسب در باغ صورت گیرد.
انجام آبیاری در مراحل حساس درختان تاثیر زیادی در تقویت جوانه‌ها و جلوگیری از وارد شدن تنش به آنها می‌شود. اگر عملیات آبیاری به موقع و در زمان مناسبی صورت نگیرد جوانه‌ها ضعیف شده و گاها ریزش خواهند داشت و نهایتا در سال بعد با سال آوری درختان مواجه خواهیم شد.
آبیاری‌های پائیزه و زمستانه بعد از برداشت میوه نیز بسیار حائز اهمیت هستند. در بعضی از درختان، جوانه‌های زایشی بعد از برداشت میوه همچنان درحال نمو هستند و اگر رطوبت محیط ریشه تامین نشود، گلدهی و تشکیل میوه سال بعد با مشکل مواجه خواهد شد.
در این مقاله به دلایل سال آوری و راهکارهای کاربردی جلوگیری از آن پرداختیم. اگر در این زمینه سوال، پیشنهاد و تجربه‌ای دارید از طریق همین صفحه به اشتراک بگذارید. اگرویار پشتیبان و همراه همیشگی شما کشاورزان عزیز است.