انواع اسید در کشاورزی: اسید سولفوریک و توصیه‌ها

کلیه ترکیباتی که در کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرند، مزایا و معایبی دارند که برای دستیابی به هدف مدنظر باید در زمان و مکان درست و به میزان کافی مصرف شوند.

استفاده از اسیدها از جمله اسید سولفوریک در کشاورزی یکی از موضوعات مهم این روزها است که برای اهداف مختلف از جمله کاهش pH در خاک‌ها و آب‌ها موردتوجه کشاورزان و کارشناسان است. اما همانند تمام ترکیبات در کشاورزی باید موارد احتیاط را همواره در نظر گرفت.

هر ترکیبی در کشاورزی می‌تواند مثمرثمر باشد، اگر در زمان درست و مکان درست و طبق اصول مصرف شود.

طریقه استفاده اسید سولفوریک در کشاورزی (H₂SO₄)

بسیاری افراد برای تنظیم pH در خاک و آب از اسید سولفوریک استفاده می‌کنند. این اسید همچنین در تولید برخی کودهای شیمیایی نیز کاربرد دارد.

کاربرد اسید سولفوریک در خاک

در خاک‎‌هایی که مشکلاتی مانند pH بالا یا قلیایی دارند، استفاده از اسید سولفوریک یا اسیدهای دیگر برای کاهش pH توصیه شده است. اسیدها با کاهش pH خاک می‌توانند به جذب بهتر عناصر توسط ریشه‌ها کمک کنند و بالتبع این موضوع باعث رشد مناسب گیاهان به صورت موقتی و در سال اول می‌شود.

نکته کلیدی این است که این اتفاق دائمی نیست و به مرور زمان استفاده از اسید سولفوریک برای خاک مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

مزایای استفاده از اسید سولفوریک برای آب

مصرف اسیدهایی مانند سولفوریک اسید برای کاهش اسیدیته آب بسیار مفید است و اگر به میزان کافی مصرف شود به تنظیم pH کمک شایانی می‌کند.

• در کشت‌های هیدروپونیک یا به اصطلاح بدون خاک به دلیل مصرف کودها برای تهیه محلول غذایی، دائما pH و شوری محلول افزایش می‌یابد و این موضوع منجر به کاهش یا عدم جذب عناصر موجود در محلول توسط ریشه گیا‌هان خواهد شد. از این جهت در گلخانه‌هایی که کشت بدون خاک دارند برای کاهش pH محلول غذایی از اسیدهایی مانند سولفوریک اسید یا نیتریک اسید استفاده می‌شود.
• تنظیم pH محلول غذایی می‌تواند به تعادل یونی و حلالیت بهتر عناصر غذایی کمک کند و از رسوب‌ مواد در سیستم آبیاری جلوگیری کند.
• استفاده از اسید سولفوریک و دیگر اسیدها برای تنظیم pH در سیستم آبیاری و کود-آبیاری مزرعه و باغ نیز می‌تواند مفید باشد.

مضرات اسید سولفوریک در کشاورزی

استفاده از اسیدها در کشاورزی می‌تواند به عنوان یک روش برای شرایط موقتی و خاص مفید باشد، اما با معایبی نیز همراه است.

از بین رفتن ریشه‌های مویین گیاهان

یکی از مشکلاتی که مصرف اسیدهایی مانند سولفوریک برای گیاهان ایجاد می‌کنند، از بین رفتن ریشه‌های مویین گیاهان است که به دلیل نقش کلیدی این ریشه‌ها در جذب عناصر بتدریج شاهد نابودی این ریشه‌ها و کاهش رشد و عملکرد گیاه خواهید بود.

تخریب خاک و اثر منفی بر محیط زیست

استفاده بیش از حد از اسیدهایی مانند اسید سولفوریک منجر به افزایش اسیدیته خاک شده که می‌تواند به تخریب ساختمان خاک منجر شود. بالتبع تخریب خاک اثرات منفی بر محیط زیست نیز دارد و به مرور زمان شاهد فرسایش و غیرقابل کشت شدن خاک‌ها خواهد شد.

کاهش pH خاک

استفاده نادرست یا بیش از حد از اسیدها باعث کاهش شدید pH خاک شده و این اُفت غیراصولی pH بر جذب برخی عناصر خاک توسط ریشه‌ها اثر منفی دارد.

تأثیر منفی بر جمعیت میکروبی خاک

اسیدهای معدنی بخصوص انواع قوی اسیدها مانند اسید سولفوریک تاثیرات منفی بر میکروب‌ها و ارگانیسم‌های خاکی دارند که این شرایط متاسفانه منجر به کاهش فعالیت باکتری‌ها و موجودات مفید خاک (قارچ‌های مفید) و همچنین حاصلخیزی خاک می‌شود.

کاهش مواد آلی خاک

اسیدها می‌توانند باعث تخریب مواد آلی خاک شوند. مواد آلی در خاک نقش مهمی در بهبود ساختار، حاصلخیزی و تهویه خاک ایفا می‌کنند.

تاثیر منفی بر سلامتی انسان

اسیدهای معدنی مانند اسید سولفوریک به دلیل خاصیت خورندگی به عنوان ماده‌ای خطرناک شناخته شده و در صورت استفاده نادرست، مخاطراتی برای سلامتی انسان ایجاد می‌کند.

سایر اسیدها و کاربرد آن‌ها در کشاورزی

اسیدها در کشاورزی انواع مختلف و کاربردهای متفاوتی در مزرعه، باغ و گلخانه دارند.

اسید اِنفوریک (CH₄N₂O₄S)

در چند وقت گذشته کودی با عنوان اسید اِنفوریک وارد بازار شده که دارای دو عنصر نیتروژن و گوگرد است و هم با هدف تغذیه و هم کاهش شوری و pH خاک و آب در کشاورزی توصیه می‌شود.

تفاوت اسید سولفوریک با اسید انفوریک یک بحث مهم این روزها در کشاورزی است. دقت داشته باشید که اسیدسولفوریک اسید بسیار قوی است و در صورت تماس با پوست بدن باعث آسیب شدید می‌شود و باعث خورندگی فلزات نیز می‌شود. این درحالیست که اسید اِنفوریک با وجود اسیدی بودن، خاصیت خورندگی در صورت تماس با پوست را ندارد و شرایط تولید آن بصورتی بوده که شرایط خورندگی برای فلزات نیز در آن بشدت کاهش یافته است. به همین دلیل برای استفاده از انفوریک اسید در سیستم آبیاری منعی وجود ندارد و منجر به خورندگی و یا رسوب در لوله‌ها نمی‌شود.

اسید نیتریک (HNO₃)

این اسید برای تولید کودهای نیتروژنه استفاده می‌شود. البته کاربردهای دیگری نیز در کشاورزی دارد از جمله کاهش pH در خاک و آب اما باید موارد احتیاط که در ارتباط با اسیدها ذکر شده است از جمله اثر منفی بر موجودات مفید خاک قبل از مصرف رعایت شود.

اسید فسفریک (H₃PO₄)

یک اسید مهم و کاربردی در کشاورزی، اسید فسفریک است که هم نقش تغذیه‌ای و هم تنظیم pH را دارد. از جنبه تغذیه بدین صورت است که یا در کود از اسید فسفریک استفاده شده و یا به تنهایی و به عنوان کود مایع یا جامد در مزرعه یا باغ مصرف می‌شود. به منظور کاهش pH خاک بایستی زمان مصرف اسید فسفریک در کشاورزی را برای اثرگذاری مدنظر داشته باشید.

اسیدهایی که تا به اینجا ذکر شده‌اند، اسیدهای معدنی هستند. ما در کشاورزی، اسیدهای آلی نیز داریم که از جمله آن‌ها آمینواسیدها و اسیدهای آلی مانند هیومیک اسید هستند. این ترکیبات اگر با هدف کاهش pH خاک مصرف شوند، اثرگذاری معنی‌داری بر pH نخواهند داشت، اما به بهبود شرایط خاک از جمله ساختمان خاک کمک می‌کنند.

چند راهکارِ جایگزین استفاده از اسید سولفوریک

برای کاهش pH خاک به جای استفاده از اسیدها، می‌توانید از چند راهکار دیگر بهره ببرید. این روش‌ها زمانبر هستند و بتدریج باعث کاهش pH خواهند شد:

استفاده از کودهای اسیدی

برخی کودها مانند کود‌های دارای سولفات می‌توانند به عنوان تنظیم‌کننده pH عمل کرده و به تدریج pH خاک را کاهش دهند. اما باید با دقت و با رعایت مقدار مصرف استفاده شوند.

استفاده از مواد آلی

افزودن مواد آلی به خاک می‌تواند به تدریج pH را کاهش دهد، اما درنظر بگیرید که سهم مواد آلی در کاهش pH بسیار کم است. البته مواد آلی در اصلاح خاک نیز نقش دارند، اما باید به میزان مصرف و نوع مواد آلی دقت کنید. 

استفاده از کودهای زیستی باکتریایی

فعالیت باکتری‌های مفید خاک با تجزیه مواد آلی در خاک، اسیدهای آلی تولید کرده که این شرایط به کاهش تدریجی pH  خاک کمک شایانی می‌کند.

استفاده از گوگرد و باکتری‌های اکسیدکننده آن

افزودن گوگرد به خاک می‌تواند به تدریج pH را کاهش دهد اما به دلیل نامحلول بودن گوگرد در خاک باید از باکتری‌های اکسیدکننده گوگرد نیز استفاده شود تا گوگرد بتدریج حل شود. این باکتری‌ها، گوگرد را با اکسیژن و آب ترکیب کرده و اسیدسولفوریک تولید می‌کنند و بدین ترتیب خاک اسیدی می‌شود. فرآیند حلالیت گوگرد به زمان طولانی نیاز دارد، اما نتیجه نسبت به سایر روش‌ها مطلوب‌تر است.

استفاده از اسیدهایی از جمله سولفوریک اسید در کشاورزی باید با دقت و توجه به شرایط آب و خاک و گیاهان صورت گیرد و به دلایل فیزیکی و شیمیایی خاک و آب دقت شود. همچنین، مشاوره با کارشناسان متخصص پیشنهاد می‌شود تا بهترین راهکارهای ممکن در هر شرایطی مشخص شود.