اهمیت آزمایش خاک برای مزارع و باغات

برخی افراد در بخش کشاورزی توجه کمی به آزمایش خاک برای مزرعه یا باغ دارند و متاسفانه کم توجهی به این مسئله سبب نابودی بسیاری از خاک‌های کشور شده است. لازم است بدانید در صورتیکه در زمان‌های کلیدی اقدام به آزمایش خاک نکنید، در طی فصل رشد تعیین شرایط خاک دشوار شده و نمی‌توانید اقدامات لازم برای بهبود شرایط خاک را انجام دهید و بدون در نظر گرفتن شرایط خاک هر نوع کودی را با هر میزانی مصرف کرده که نتیجه آن جز هدر رفت هزینه و نابودی خاک و کاهش عملکرد شما نیست.

در این مقاله آموزشی به شما کشاورزان پرتلاش و کارشناسان عزیز می‌گوییم که چرا باید از خاک مزرعه یا باغتان آزمایش بگیرید.

آزمایش خاک چیست؟

آزمایش خاک یک روش معمول در کشاورزی است که برای تعیین میزان عناصر خاک و خصوصیات مهمی مانند بافت خاک، pH و EC و … بکار می‌رود. بدین منظور باید از خاک مزرعه یا باغ، نمونه برداری انجام دهید. پس از نمونه‌برداری‌های درست و اصولی، نمونه‌ها به آزمایشگاه تحویل داده شده تا صفات مدنظر مورد بررسی قرار گیرند.

چرا باید آزمایش خاک انجام دهید؟

چند دلیل مهم برای انجام آزمایش خاک وجود دارد که اگر این موارد را در نظر بگیرید بسیار به بهبود شرایط خاک و تولید محصول کمک کرده‌اید.

مشخص شدن میزان عناصر در خاک برای مدیریت کوددهی

اگر در جریان میزان هر عنصر در خاک مزرعه یا باغ نباشید، هر نوع کودی را بدون در نظر گرفتن مقدار آن مصرف می‌کنید و همین مسئله به مرور زمان منجر به از بین رفتن خاک و عدم جذب عناصر توسط گیاه می‌شود. در برخی موارد نیز عنصر به میزان کافی در خاک وجود دارد اما چون شرایط خاک مناسب نیست، ریشه نمی‌تواند عناصر را جذب کند و مشکلات زیادی برای گیاه بوجود می‌آید. 

بنابراین برای مشخص شدن میزان عناصر در خاک بایستی آزمایش خاک را انجام دهید تا به بهتر شدن شرایط کشت‌تان کمک کنید.

تعیین pH خاک

جای بسی تاسف است که در بسیاری موارد افراد از pH خاک خود اطلاعی ندارند و به دلیل بحرانی بودن شرایطِ کوددهی تصور می‌کنند که باید کود بیش‌تری مصرف کنند تا شرایط بهبود یابد. این درحالیست که در اکثر موارد مشکل از بالا یا پایین بودن pH است و به همین دلیل ریشه گیاه قادر به جذب عنصر نیست. پس بهتر است قبل از اقدام به کشت و کوددهی از pH خاک خود اطلاع کافی داشته باشید.

در تعریف pH می‌توان گفت که pH یک کمیت مهم است که نشان‌دهنده میزان اسیدی و یا بازی (قلیایی) بودن مواد است.

تغییرات pH خاک از مسائل مهم در خاک است و جذب همه عناصر تنها در یک دامنه خاص از pH صورت نمی‌گیرد. دقت داشته باشید که عناصر به فرم فلزی داخل آب حل نشده و برای گیاه قابل جذب نیستند و برای اینکه به فرم قابل حل درآیند باید به فرم نمک فلزی تبدیل شوند که لازمه این فرآیند حضور میکروارگانیسم‌های مفید در خاک است و برای حضور این موجودات نیز بایستی pH در دامنه مطلوبی باشد. در واقع فعالیت میکروبی خاک وابسته به pH خاک است و اگر جمعیت میکروارگانیسم‌های خاک افزایش یابد به دلیل تولید اسیدهای آلی توسط این موجودات، حلالیت و جذب عناصر بهتر صورت خواهد گرفت. 

شوری خاک (EC)

زمانیکه غلظت نمک‌هایی که در خاک حل ‌می‌شوند، در ناحیه رشد ریشه به حدی زیاد شود که از رشد مطلوب گیاه جلوگیری کند یعنی شوری خاک بیش از حد شده است.

دو فرآیند کلی در زمان شور شدن خاک اتفاق ‌می‌افتد:

• به دلیل افزایش پتانسیل اسمزی خاک، ریشه‌ها نمی‌توانند آب را جذب کنند و با کمبود رطوبت مواجه ‌می‌شوند و بالتبع رشدشان کم و در موارد شدید از بین ‌می‌روند.
• در ادامه شور شدن خاک، سمیت یون‌های موجود در خاک منجر به جذب یون‌های کلرید و سدیم توسط ریشه‌ها شده و ورود این یون‌ها به گیاه، سبب خسارت زیادی شده و در نتیجه جذب عناصر غذایی ضروری مختل می‌شود.

بافت خاک

تعریف بافت خاک عبارتند از درصد اجزای تشکیل دهنده بخشی از خاک که معدنی است و شامل شن، سیلت و رس است. با اندازه‌گیری درصد هر کدام از این اجزاء می‌توانید بافت خاک را مشخص کنید. از نظر سایزِ اجزاء خاک، ذرات شن بزرگترین سایز را دارند و سپس سیلت و رس‌ها، ریزترین جزء خاک هستند.

اثر بافت خاک در دسترسی ریشه به عناصر اهمیت دارد، بطوریکه در بافت سبک یا شنی، آبشویی عناصر بیش‌تر است و بسرعت از دسترس ریشه خارج شده ولی در خاک سنگین یا رسی، آبشوییِ عناصر کمتر است اما به دلیل رطوبت بیش‌تر خاک مشکلاتی مانند کاهش دسترسی ریشه به اکسیژن و تهویه کم مشاهده می‌شود. با توجه به این مسئله، بافت خاک مناسب برای دسترسی مطلوب ریشه گیاهان به عناصر، لومی است که هر سه نوع اجزاء معدنی بافت خاک را به میزان کافی دارد.  

ظرفیت تبادل کاتیونی (Cation Exchange Capacity)

یک پارامتر مهم دیگر برای خاک مزرعه و باغ، ظرفیت تبادل کاتیونی است که نشان‌دهنده حاصلخیزی خاک است. در این شاخص میزان توانایی ذرات خاک در جذب و نگهداری عناصر با بار مثبت (کاتیون) مشخص می‌شود. ضمن اینکه ظرفیت تبادل کاتیونی نشان دهنده بافت و محتوای مواد آلی خاک نیز می‌باشد، بطوریکه خاک‌هایی با مواد آلی بالا و بافت رسی دارای CEC بالایی هستند و خاک‌هایی که CEC پایینی دارند، احتمال شستشو و فقر عناصر غذایی در آنها بالاست و بطور کلی خاک‌های شنی چنین شرایطی را دارند.

علاوه بر پارامترهایی که در این مقاله ذکر شد، صفات دیگری نیز در آزمایشات خاک اندازه‌گیری شده که در مقالات آینده به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

اثرات مثبت آزمایش خاک بر کشت شما

• بهبود شرایط تولید و عملکرد محصول
• حفاظت از خاک در برابر مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی
• کنترل وقایعی مانند آبشویی و شستشوی عناصر از خاک
• بهبود بالانس میزان عناصر در خاک
• ذخیره انرژی و کاهش هزینه‌های مصرف کود