دانستنی‌های رنگ خاک در کشاورزی

رنگ خاک یکی از بارزترین خصوصیات خاک است که در توصیف اولیه خاک‌ها مدنظر قرار می‌گیرد. مشاهده رنگ خاک می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار ما قرار دهد. رنگ متنوع خاک‌ها به عوامل مختلفی وابسته است که در این مقاله به آن‌ها می‌پردازیم.

علت رنگ متنوع خاک‌ها چیست؟

خاک‌ها از چهار بخش اصلی، آب، هوا، مواد معدنی و مواد آلی تشکیل شده‌اند. به همین دلیل، تنوع و نسبت متفاوت آن‌ها در کنار تاریخچه تشکیلِ خاک‌ها باعث تنوع زیاد خاک‌ها از جمله گوناگونی در رنگ آن‌ها شده است. عوامل مختلفی در ظهور رنگ خاک‌ها موثرند از جمله آن‌ها می‌توان به ترکیبات خاک و وضعیت زهکشی و ماندابی اشاره کرد.

مواد آلی

به طور کلی رنگ خاک‌هایی که مقدار ماده‌آلی بیشتری داشته باشند تیره‌تر و متمایل به سیاه است. معمولا تجمع مواد آلی و در نتیجه، رنگ تیره خاک‌ها بیشتر در لایه سطحی خاک مشاهده می‌شود. مواد آلی با توجه به مقدار و درجه پوسیدگی خود، تأثیرات مختلفی بر رنگ خاک دارند. Top of Form دقت داشته باشید که در ارتباط دادن رنگ خاک با مواد آلی باید احتیاط نمود چون فقط مواد آلی سبب رنگ تیره خاک نیستند.

مواد معدنی

اکسید‌های آهن و منگنز از مهمترین ترکیبات معدنی موثر بر رنگ خاک‌ها هستند. اکسید‌های آهن وابسته به نوع و درجه آبدار بودنشان در رنگ‌های متنوعی وجود دارند به عنوان مثال کانی هماتیت به رنگ قرمز، کانی گئوتیت به رنگ زرد و قهوه‌ای، پیریت به رنگ مشکی و غیره وجود دارند.

مواد مادری

رنگ خاک‌ها ممکن است متاثر از مواد مادری تشکیل دهنده خاک‌ها باشد به عنوان مثال کانی‌های کوارتز، کائولینیت، کانی‌های رسی، آهک و منگنز غالبا باعث رنگ خاکستری و متمایل به سفید خاک‌ها می‌شوند. حتی برخی خاک‌ها رنگ قرمز خود را مدیون وجود اکسید آهن در مواد مادری تشکیل دهنده خود هستند.

تجمع مواد و نمک‌ها

تجمع برخی از ترکیبات از جمله آهک، گچ و غیره می‌تواند بر روی رنگ خاک تاثیر بگذارد. عموما انباشته شدن این ترکیبات سبب ایجاد محدوده سفید رنگی در خاک می‌شود. این محدوده می‌تواند در سطح به دلیل تبخیر آب و به جا ماندن نمک‌ها در مناطق گرم و یا در عمق به دلیل بارندگی و آبشویی نمک‌ها به لایه‌های پایینی خاک مشاهده شود.

وضعیت زهکشی و ماندابی

یکی از شرایط موثر در رنگ خاک‌ها، وضعیت زهکشی و ماندابی است. اگر زهکشی خاک ضعیف باشد و ماندابی رخ دهد (وضعیت بی هوازی) غالبا خاک‌ها به رنگ خاکستری، قهوه ای و زرد دیده می‌شوند اگر همین خاک‌ها حاوی مقدار زیادی اکسید آهن باشند رنگ آن‌ها به آبی متمایل می‌شود. همینطور ظهور محدوده قرمز در خاک می‌تواند به دلیل اکسید شدن آهن اتفاق بیفتد.

رنگ خاک چه اطلاعاتی در اختیار ما قرار می‌دهد؟

رنگ خاک اطلاعات کلی از شرایط خاک مانند مقدار و توزیع مواد معدنی و آلی و همینطور وضعیت تهویه خاک را به ما نشان می‌دهد. در زیر به چند مورد از پارامترهای مرتبط با رنگ خاک اشاره می‌کنیم.

• زهکشی خاک: رنگ خاک زمانی که شرایط تهویه مناسب نباشد خاکستری است اما در شرایط تهویه خوب، غالبا قرمز تا قهوه ای است. به طور کلی اگر خاک به صورت لکه‌ای تغییر رنگ داده باشد، زهکشی مناسبی ندارد.
• حاصلخیزی خاک: خاک‌هایی که به رنگ خاکستری روشن هستند معمولا خاک‌های فقیر و یا خاک‌هایی هستند که در معرض آبشویی شدید قرار داشتند
• دمای خاک: با توجه به تاثیر رنگ‌ها در جذب و بازتاب نور خورشید، بین رنگ و دمای خاک ارتباط مشخصی وجود دارد. عموما خاک‌هایی که رنگ تیره‌تری دارند گرما را بیشتر و سریعتر جذب می‌کنند در نتیجه آب بیشتری را از طریق تبخیر از دست می‌دهند. اما باید توجه کنید که اگر خاک تیره، مقدار زیادی ماده آلی داشته باشد مقدار رطوبت بیشتری در خود نگه داشته و در نتیجه دیرتر گرم می‌شود.
• pH خاک: رنگ خاک می‌تواند با pH مرتبط باشد. به عنوان مثال، خاک‌های اسیدی ممکن است رنگ مایل به قرمز داشته باشند، در حالی که خاک های قلیایی ممکن است بیشتر مایل به خاکستری یا سفید باشند.

رنگ خاک چگونه تعیین می‌شود؟

افراد مختلف برداشت متفاوتی از رنگ‌ها دارند و توصیف کیفی رنگ‌ها مانند رنگ تیره، روشن و غیره مفهوم یکسانی برای افراد مختلف ندارد، بنابراین رنگ خاک‌ها با کمک دفترچه مانسل به صورت کمی مشخص می‌شود. دفترچه مانسل (Munsell color chart) یک چارت رنگی است که رنگ‌ها در آن براساس هیو، ولیو و کروما دسته‌بندی می‌شوند.

• هیو: نزدیکی رنگ‌ها به قرمز، زرد، آبی و بنفش
• ولیو: میزان روشنایی
• کروما: شدت رنگ

نحوه تعیین رنگ خاک با دفترچه مانسل

تعیین رنگ خاک به وسیله دفترچه مانسل به این صورت انجام می‌شود که رنگ نمونه خاک برداشته شده با رنگ‌های موجود در چارت رنگی مقایسه می‌شود و نزدیکترین رنگ در دفترچه رنگی مانسل با نمونه خاک، به عنوان رنگ خاک در نظر گرفته شده و کد آن یادداشت می‌شود. از آنجاییکه رنگ خاک مرطوب کمی تیره‌تر از خاک خشک است، در تعیین رنگ خاک باید شرایط خاک خشک در نظر گرفته شود.

دقت کنید که برای شناخت کامل ویژگی‌های فیزیکو-شیمیایی خاک و مدیریت آن، نمی‌توان تنها رنگ خاک را درنظر گرفت و بهتر است مجموعه‌ای از کارها مثل آزمایش خاک در تلفیق با ویژگی‌های بصری مثل رنگ به کار برده شوند.