سیب‌زمینی از محصولات استراتژیک و پرمصرف کشاورزی ایران است که کاربردهای فراوانی در صنعت غذا، دامداری و صادرات دارد. این محصول به دلیل شرایط رشدی خاص، در معرض طیف گسترده‌ای از بیماری‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی قرار دارد که این بیماری‌ها می‌توانند موجب کاهش عملکرد، کیفیت و ماندگاری محصول شوند.
در ایران، اقلیم‌های متنوع باعث شده برخی بیماری‌های قارچی، ویروسی و باکتریایی با شدت بیشتری ظاهر شوند. شناخت این بیماری‌ها و روش‌های پیشگیری و مقابله با آنها، برای کشاورزان، کارشناسان و فعالان صنعت کشاورزی ضروری است.
بیماری بادزدگی سیب‌زمینی
بادزدگی یا بلایت دیررس سیب‌زمینی توسط قارچPhytophthora infestans ایجاد می‌شود و یکی از خسارت‌زاترین بیماری‌ها در مناطق مرطوب ایران است. علائم بادزدگی شامل لکه‌های آب‌سوخته روی برگ و ساقه است که در صورت شدت بیماری، برگها از بین می‌روند. غده های آلوده بتدریج دچار پوسیدگی شده که از بخش خارجی غده شروع می‌شود و ممکن است گسترش نیز یابد. مساحت لکه‌های پوسیدگی ممکن است به 12 میلی متر نیز برسد.
شانکر ساقه (شوره سیاه)
قارچ Rhizoctonia solani عامل این بیماری است. اولین علائم شانکر ساقه (بیماری شوره سیاه)، مشاهده لکه‌های قهوه‌ای متمایل به سیاه روی ساقه است و گسترش بیماری منجر به رشد ناهماهنگ ساقه و انتقال آن به غده ها خواهد شد. علامت شوره سیاه روی غده‌ها به صورت پوسته‌هایی سیاه روی غده است که این علائم به ویژه در ارقام پوست قرمز و سفید به چشم می خورد و از نظر اقتصادی یک مشکل برای تولید کنندگان محسوب می شود.
پژمردگی فوزاریومی
بیماری پژمردگی فوزاریومی در سیب‌زمینی ناشی از قارچ Fusarium oxysporum است. علائم ابتدایی این بیماری بدین صورت است که برگهای پایین بوته آلوده، زرد رنگ و پژمرده می‌شوند. بافت برگ بین رگبرگ‌ها، زرد و سپس قهوه‌ای می‌شود. متاسفانه پژمردگی فوزاریومی منجر به تغییر رنگ بافت آوندی ساقه‌ها و غده‌ها شده و بتدریج ساقه را از بین می‌برد. با شدید شدن بیماری، غده‌ها دچار پوسیدگی در محل اتصال به ساقه می‌شوند. علائم پژمردگی فوزاریومی در مواردی که درجه حرارت بالا باشد و گیاهان تحت تنش قرار بگیرند، شدت بیشتری خواهد داشت.
بیماری لکه موجی
قارچ Alternaria solani عامل بیماری لکه موجی سیب زمینی است. ابتدایی‌ترین علامت آن بروز لکه‌های قهوه‌ای با حلقه‌های متحدالمرکز روی برگها و ساقه‌ها است. برگهایی که به شدت آلوده شده‌اند، زرد شده و می‌ریزند. غده های آلوده نیز دچار پوسیدگی خشک شده و علائمی چوب پنبه‌ای روی آنها مشاهده می‌شود. در شرایطی که منطقه دارای اقلیم گرم و خشک باشد، بیماری لکه موجی شدت بیشتری خواهد داشت.
بیماری‌های اسکب سیب‌زمینی
دو قارچ بیماریزا باعث بیماری‌های اسکب در سیب‌زمینی می‌شوند:
اسکب معمولی
اسکب معمولی توسطStreptomyces sp. ایجاد می‌شود و موجب زخم‌های قهوه‌ای و چوبی روی غده‌ها می‌گردد. علائم اسکب معمولی غده سیب زمینی در اندازه و ظاهر متفاوت است. علایم روی پوست غده معمولاً به صورت دایره‌ای و قطر 6 تا 8 میلی‌متر هستند که در مراحل اولیه رشد می‌توانند کوچکتر و در صورت یکی شدن با هم بزرگتر باشند. برخی از علائم مشخص بیماری اسکب معمولی سیب‌زمینی شامل:
- اسکب زنگاری که روی غده‌ها به صورت علائم چوب‌پنبه‌ای و برنزی رنگ ظاهر می‌شود.
- اسکب حفره‌دار همراه با فرورفتگی در زیر سطح غده مشخص می‌شود.
- اسکب برجسته که به صورت علائم زگیل مانند ظاهر می‌شود.
علائم اسکب معمولی در بسیاری موارد ممکن است با علائم اسکب پودری ناشی از Spongospora subterranea و زنگاری شدن ناشی ازRhizoctonia solani اشتباه گرفته شود.
اسکب پودری
اسکب پودری ناشی از قارچ Spongospora subterranea است و منجر به ایجاد لکه‌های زگیلی یا پودری می‌شود. روی غده‌های آلوده به اسکب پودری، خال‌های کوچک قهوه‌ای مایل به ارغوانی با قطر حدود 5/1 میلی‌متر مشاهده می‌شود. این خال‌ها به طور معمول برجسته، قهوه‌ای و زگیل مانند می‌شوند زیرا قطر آنها به حدود 9 میلی‌متر می‌رسد و پوست غده را پاره می‌کنند. ضایعات پوستی روی غده‌ها ممکن است با ضایعات اسکب معمولی اشتباه گرفته شود و تست آزمایشگاهی برای تشخیص دقیق نیاز است. علاوه بر علائم روی غده، این بیماری باعث ایجاد گال روی ریشه‌ها و استولون‌ها نیز می‌شود.
کپک سفید
عامل بیماری کپک سفید، قارچ Sclerotinia sclerotiorum است. از نام این بیماری مشخص است که علائم به صورت توده‌های سفید قارچی روی برگ، ساقه و غده مشاهده می‌شوند. این بیماری در شرایط رطوبت بالا گسترش می‌یابد و در گیاهانی که به شدت آلوده شده‌اند، حلقه‌هایی از علائم این بیماری دور تا دور ساقه را فرا گرفته و منجر به از بین رفتن گیاهان می‌شوند. درون ساقه‌های سیب‌زمینی نیز علائم به صورت حلقه‌هایی و با اسکلروتیای سخت، سیاه و سفید و با اشکال نامنظم مشاهده می‌شود.
پوسیدگی قهوه‌ای باکتریایی
این بیماری باکتریایی توسط Ralstonia solanacearum ایجاد می‌شود و باعث زردی و پژمردگی ناگهانی گیاه خواهد شد. در مراحل اولیه بیماری، اولین علائمِ قابل مشاهده این بیماری معمولاً روی شاخه و برگ گیاهان است. این علائم شامل پژمردگی جوانترین برگها در انتهای شاخه‌ها طی گرم‌ترین زمان روز است. در این مرحله ممکن است فقط یک یا نیمی از برگچه پژمرده شود و به نظر می‌رسد گیاهان شب هنگام که دمای هوا سردتر است به حالت عادی برمی‌گردند. با پیشرفت بیماری، ممکن است برگهای بخشی از گیاهان مزرعه به سرعت پژمرده شده و سبز خشک و در نهایت مرگ گیاه شوند. درون غده‌های سیب‌زمینی نیز مشاهده رگه‌های قهوه‌ای از علائم این بیماری است. یکی دیگر از علائم رایج که می‌تواند با بیماری پوسیدگی قهوه‌ای در مزرعه همراه باشد، کوتاهی گیاهان است. این علائم ممکن است در هر مرحله از رشد گیاه ظاهر شود.
بیماری ساقه سیاه
بیماری ساقه سیاه در نتیجه آلودگی به باکتری Pectobacterium atrosepticum ایجاد می‌شود. گیاهانی که به این بیماری آلوده هستند، رشد قدی کمی دارند و عادت رشدی‌شان ایستا خواهد بود. برگها کلروز شده و برگچه‌ها در حاشیه به سمت بالا پیچیده می‌شوند. در نهایت گیاهان پژمرده می شوند. ساقه‌های گیاهان آلوده، دچار پوسیدگی سیاه رنگی شده و قاعده ساقه اغلب کاملاً پوسیده است.
بیماری‌های ویروسی سیب‌زمینی
بیماری‌های ویروسی یکی از مهم‌ترین تهدیدها برای مزارع سیب‌زمینی هستند که اغلب از طریق بذر آلوده یا ناقلینی مانند شته‌ها منتقل می‌شوند. از مهم‌ترین این ویروس‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ویروس برگ قاشقی سیب‌زمینی (Potato leaf roll virus): ماهیت و شدت علائم ویروس برگ قاشقی بستگی به سویه ویروس، رقم سیب‌زمینی، محیط و زمان و منبع آلودگی دارد. گیاهانی که بشدت به این ویروس آلوده شده‌اند، معمولاً کوتاه هستند و حالت رشدی قائم خواهند داشت. حاشیه برگهای پایینی بوته به سمت بالا پیچیده شده و دارای بافت چرمی سفت و سختی هستند و ممکن است گیاهان آلوده قبل از بالغ شدن از بین بروند.
- ویروس کالیکو یا موزاییک یونجه (Alfalfa mosaic virus): علائم ویروس کالیکو روی برگ سیب‌زمینی به صورت لکه‌های زرد کمرنگ ظاهر می‌شود. برخی از سویه‌های این ویروس باعث کاهش شدید رشد و نکروز شدن ساقه‌ها و غده‌ها می‌شوند. نواحی آلوده در غده دهیدراته و چوب‌پنبه‌ای شده یا لکه‌های قهوه‌ای زنگاری در غده‌ها ایجاد می‌شود.
- ویروس موزاییک خیار (Cucumber mosaic virus): این ویروس به صورت کلروز و تاول‌های لکه‌ای در برگ ظاهر می‌شود. حاشیه برگها موج‌دار شده و نقاط زرد پررنگ ممکن است در سطح برگ ایجاد شوند. ویروس موزاییک خیار سبب پاکوتاهی گیاهان نیز می‌شود.
- پوتی‌ویروس‌ها (Potyviruses): طیف گسترده‌ای از ویروس‌های موزاییکی را شامل می‌شوند که از طریق شته‌ها منتقل می‌شوند. یکی از مهم‌ترین آنها در سیب‌زمینی، ویروس Y سیب‌زمینی (PVY) است. این ویروس‌ها علائمی مانند موزائیک، چین‌خوردگی برگ، نکروز ساقه، کوتولگی بوته و نکروز حلقوی در غده‌ها ایجاد می‌کنند. همچنین می‌توانند کاهش عملکرد شدیدی ایجاد کرده و منجر به کاهش کیفیت ظاهری و بازارپسندی شوند.
چند راهکار کاهش و کنترل بیماری‌ها در سیب زمینی
- کاشت ارقام مقاوم
- محلول‌پاشی منظم با قارچ‌کش‌ها تحت نظر گیاهپزشک حاذق
- تناوب زراعی
- استفاده از غده‌های گواهی‌شده
- رعایت بهداشت مزرعه و تجهیزات
- برداشت در زمان مناسب و انبارداری بهینه
- آبیاری مناسب و اجتناب از تنش آبی
- حذف بقایای گیاهی و کنترل تنش‌های محیطی
بخش نظرات
دیدگاهتان را در ارتباط با این مطلب آموزشی بنویسید!