ریزمغذی‌ها یا عناصر میکرو جزو عناصر ضروری برای رشد و نمو درختان به شمار می‌روند. این عناصر در مقادیر کمتری مورد نیاز گیاهان هستند. اگرچه مقادیر ریزمغذی‌ها در بافت‌های گیاهی اندک است، اما حضور آنها به اندازه درشت مغذی‌ها برای رشد و نمو گیاهان بسیار مهم و حیاتی است.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
اکثر ریزمغذی‌ها به عنوان اجزاء یا فعال کننده آنزیم‌ها در گیاهان عمل می‌کنند. عدم وجود یا کاهش فعالیت این آنزیم‌ها باعث مختل یا متوقف شدن انجام فرآیندهای بیوشیمیایی داخل گیاهان و کاهش تولید می‌شود.
در این مقاله به عملکرد هرکدام از عناصر، کمبود عناصر ریزمغذی در درختان و مصرف کودهای ریزمغذی پرداخته می‌شود.
روش‌های تشخیص کمبود عناصر ریزمغذی در درختان
برای تشخیص دقیق کمبود عناصر غذایی در درختان، اغلب به یک رویکرد چند وجهی نیاز است. بررسی علائم ظاهری، دردسترس‌ترین روش برای تشخیص علائم کمبود ریزمغذی‌ها است اما این روش دارای ایراداتی است. آنالیز بافت گیاهی و همچنین آزمایش خاک هم از روش‌های دقیق برای تشخیص کمبود عناصر ریزمغذی هستند که بسته به شرایط می‌توان از آنها استفاده کرد.
در یک مقاله جداگانه به مقایسه انواع روش‌های تشخیص کمبود عناصر غذایی در گیاهان پرداختیم که مطالعه آن اطلاعات خوبی در اختیارتان قرار می‌دهد.
در مواردی باتوجه به محدودیت‌هایی که در خاک شکل می‌گیرد مانند pH بالای خاک، این ریزمغذی‌ها بصورت نامحلول درآمده و از دسترس ریشه گیاهان خارج می‌شوند.
ریزمغذی‌ها را می‌توان در قالب کودها در اختیار درختان میوه قرار داد. روش‌های مختلفی برای مصرف آنها وجود دارد مانند محلول‌پاشی برگی، مصرف خاکی و کود آبیاری که هرکدام از آنها بسته به شرایط می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
کمبود عناصر ریز مغذی در درختان
عوامل خارجی ممکن است به‌شدت برجذب، انتقال و تجمع عناصر ریزمغذی در گیاهان تاثیر بگذارند. مدیریت نامناسب آبیاری، سرمازدگی، ناسازگاری پایه درختان، بیماری‌ها و آسیب حشرات همه می‌توانند کمبودهای ریزمغذی را ایجاد کنند که تنها راهکار برطرف کردن این کمبودها همیشه مصرف کود نیست و باید دلیل و عامل کمبود را شناسایی و برطرف کرد.
شرایط خاک در اقلیم‌های مختلف متفاوت است، اجرای برنامه‌های کودی عمومی توصیه نمی‌شوند و باید از برنامه‌های کودی اختصاصی بهره برد.
آهن (Fe)
آهن جزء مهم بسیاری از پروتئین‌ها و سیستم‌های آنزیمی در گیاهان است.
آهن به عنوان کاتالیزور و یا بخشی از سیستم آنزیمی مرتبط با تولید کلروفیل (سبزینگی) در برگ گیاهان عمل می‌کند. از این جهت معمولا در شرایط کمبود آهن برگ‌ها زرد می‌شوند. همچنین آهن احتمالا در سنتز پروتئین و رشد مریستم نوک ریشه دخیل است.
علائم کمبود آهن
کمبود آهن در درختان معمولا در شرایط زیر اتفاق می‌افتد:
- خاکهای قلیایی
- آبیاری بیش از حد و شرایط غرقابی و تهویه نامناسب خاک در خاکهای با بافت سنگین
- بی‌کربنات بالا در آب آبیاری
در شرایط کمبود آهن بین رگبرگ‌ها زرد شده درحالی که خود رگبرگ‌ها سبز هستند. با پیشرفت کمبود، ممکن است کل برگ زرد شود و با تشدید آن حاشیه برگ‌ها نکروزه شوند. تمام یا بخشی از درخت ممکن است تحت تاثیر کمبود آهن قرار گیرد. کمبود آهن در ابتدا در برگ‌های جوان انتهایی ظاهر می‌شود.
اصلاح کمبود آهن
برای رفع کمبود آهن باید چند عامل موثر را مدیریت و کنترل کرد.
- مدیریت آب و خاک: مانند تنظیم pH خاک، بهبود زهکشی با اصلاح ساختمان خاک، بهینه کردن مقدار آب آبیاری و پیاده سازی سیستم‌های مناسب آبیاری و…
- استفاده از انواع کودهای آهن براساس شرایط خاک و گیاه بصورت محلول‌پاشی برگی، خاک مصرف و کودآبیاری
منگنز (Mn)
حضور منگنز در مراحل مختلف فتوسنتز ضروری است. منگنز جزئی از آنزیم‌هایی است که از دستگاه فتوسنتز در برابر صدمات ناشی از انواع تنش‌های محیطی محافظت می‌کند. این عنصر نقش کلیدی در تشکیل کلروفیل (سبزینگی) در برگ‌های درختان دارد.
علائم کمبود منگنز
کمبود منگنز در مناطق خشک شایع است. کمبود این عنصر معمولا در pH بالای خاک و اغلب با کمبود آهن همراه است.
علامت اصلی کمبود منگنز کلروز برگ است که معمولا از حاشیه برگ شروع شده و به سمت میانی برگ حرکت می‌کند. رگبرگ‌ها و بافت مجاور آن سبز می‌مانند. علائم کمبود معمولا در برگ‌های بالغ ظاهر می‌شود اما با تشدید کمبود، ممکن است برگ‌های جدید نیز تحت تاثیر قرار گیرند.
رفع کمبود منگنز
- برنامه‌های بهبود خصوصیات خاک مانند کاهش pH خاک به محدوده‌های (6.5 تا 7)
- استفاده از کودهای حاوی منگنز مانند کودهای ریزمغذی
بور(B)
گیاهان نسبت به سایر ریزمغذی‌ها، بور را در مقادیر بیشتری مصرف می‌کنند. بور در تشکیل RNA و ترکیبات فسفاته غنی از انرژی، فعالیت‌های سلولی و رشد لوله گرده در گیاهان نقش مهمی دارد.
کمبود بور در اکثر باغات رایج است. استفاده از کودهای بور از منابع مناسب ضروری است. بور در غلظت‌های کم نیز می‌تواند سمیت ایجاد کند بنابراین در مصرف کودهای حاوی بور باید احتیاط کرد.
بور یکی از عناصر ضروری و مهم در تشکیل جوانه‌های گل و تبدیل آنها به میوه است. کمبود این عنصر می‌تواند باعث کاهش کیفیت گلدهی، ریزش میوه‌های اولیه و ریزش جوانه‌های بارده در سال جاری شود.
رفع کمبود بور
در صورتی که براساس نتایج آنالیز خاک کمبود این عنصر مشخص شود مصرف کودهای حاوی بور توصیه می‌شود.
محلول پاشی برگی کودهای حاوی بور بخصوص در مراحل بعد از برداشت میوه و همچنین در زمان متورم شدن جوانه‌ها تاثیر زیادی در افزایش کیفیت گلدهی و تشکیل میوه در درختان دارد.
روی (Zn)
عنصر روی جزو عناصر کلیدی برای گیاهان به شمار می‌رود. این عنصر نقش مهمی در آنزیم‌های دخیل در سنتز DNA و پروتئین‌ها دارد. همچنین یکی از عناصر مهم برای رشد ریشه و مکانیسم‌های پاسخ به تنش‌های محیطی در گیاهان است.
کمبود روی
برگ‌های کوچک باریک علامتی از کمبود روی در درختان است. کلروز برگی نیز ممکن است رخ دهد.
کمبود روی در خاکهای قلیایی ایران بسیار رایج است. بنابراین برنامه‌های مدیریتی صحیح از جمله مصرف کودهای روی در این شرایطی ضروری است.
رفع کمبود روی
استفاده از منابع مناسب کودهای روی با روش‌های صحیح می‌تواند در برطرف کردن نیاز درختان به روی موثر باشد.
استفاده از منبع مناسب کودی در زمان مصرف کود روی از اهمیت زیادی برخوردار است. به عنوان مثال کودهای سولفات روی و کلات‌های روی، گزینه مناسبی برای مصرف در باغات هستند.
عنصر روی نقش مهمی در گلدهی و تشکیل میوه در درختان دارد و باید در برنامه‌های کوددهی فروت‌ست نیز گنجانده شود.
مولیبدن (Mo)
مولیبدن برای گیاهان به عنوان یک کوفاکتور در آنزیم های دخیل در متابولیسم نیتروژن، سنتز اسیدهای آمینه و متابولیسم گوگرد ضروری است. نقش مهمی در تبدیل نیترات به نیتریت، سنتز اسیدهای آمینه، و کمک به متابولیسم گوگرد، کمک به تشکیل بذر مناسب و رشد کلی گیاه دارد.
علائم کمبود مولیبدن بصورت کلروز یکنواخت برگ‌های جوان، سوختگی نوک و حاشیه برگ‌های قدیمی و ریزش برگ‌ها ظاهر می‌شود.
مس (Cu)
مس نقش مهمی در فرآیندهای مختلف بیوشیمایی گیاهان و رشد و نمو آنها دارد. ازجمله آنها شرکت در ساختار و فعالیت آنزیم‌های دفاعی در شرایط تنش است.
مس در مقادیر کم برای فرآیندهای مختلف بیوشیمیایی ضروری است اما غلظت‌های بالای آن برای گیاهان مسمومیت ایجاد کرده و مانع رشد و تولید می‌شود.
تیم اگرویار با بررسی خلاهای عملکرد در مزارع و باغات اقدام به طراحی نرم‌افزاری کرده است که برای کلیه موارد مدیریتی چه در بحث کوددهی و چه در سایر موارد مدیریت مزرعه همراه شما کشاورزان و کارشناسان عزیز است.