آب آبیاری در کشاورزی یکی از مهم‌ترین مواردی است که در مدیریت زمین، سلامت محصولات و دستیابی به عملکرد مطلوب نقش دارد. اینکه آب آبیاری مناسب است یا خیر با توجه به خصوصیات آب و تاثیری که استفاده بلند مدت آن در خاک دارد تعیین می‌شود.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
کیفیت آب آبیاری چه اهمیتی دارد؟
کیفیت آب آبیاری مستقیما در سلامت محصولات و خاک کشاورزی تاثیر می‌گذارد. با توجه به اهمیت آب آبیاری، همواره باید کیفیت آن قبل از استفاده مورد ارزیابی قرار گیرد.
آب آبیاری بدون توجه به منبع آن (سطحی، چاه و قنات و غیره) ممکن است حاوی مقداری مواد مضر محلول باشد که عملکرد محصولات و حاصلخیزی خاک را کاهش دهد. به طوریکه آب آبیاری نامناسب می‌تواند باعث تغییر برخی خصوصیات خاک و شوری خاک شود. در کنار موارد گفته شده، وجود آلاینده‌ها در مقادیر بیش از حد مجاز در آب آبیاری می‌تواند کیفیت و سلامت تولیدات کشاورزی را به خطر بیندازد.
کیفیت آب آبیاری به دلایل مختلفی از جمله تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و غیره در آب می‌تواند تحت تاثیر قرار گیرد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات در مدیریت آبیاری، شناسایی کیفیت و خصوصیات آب آبیاری مورد استفاده در زمین است. اگر کیفیت آب آبیاری را سنجیده باشید، می‌توانید از بروز مشکلاتی مانند کاهش رشد گیاهان و یا مسدود شدن سیستم‌های آبیاری جلوگیری کنید و برای رفع آن‌ها اقدامات لازم را انجام دهید. توجه داشته باشید که تعیین کیفیت آب یکی از نکات مهم در انتخاب سیستم آبیاری و مدیریت آبیاری است. در ادامه به معرفی چند پارامتر که باید در کیفیت آب آبیاری مد نظر قرار دهید، می‌پردازیم.
چه پارامتر‌هایی باید در کیفیت آب آبیاری در نظر گرفته شوند؟
شوری و غلظت کل نمک‌های محلول در آب آبیاری (EC و TDS)
تعیین کیفیت آب آبیاری به خصوص شوری آب از مهم‌ترین شاخص‌هایی هستند که در مدیریت آبیاری زمین تاثیر گذارند.
شوری نشان دهنده غلظت کل نمک‌های محلول است. غلظت نمک‌های محلول در مقدار کم و متعادل اثر منفی بر رشد محصولات ندارد اما غلظت بیش از اندازه آن گیاهان را با محدودیت‌هایی روبرو می‌کند. اگر غلظت نمک‌ها در آب آبیاری زیاد باشد، تعادل عناصر غذایی در خاک به هم می‌خورد و همینطور تجمع این نمک‌ها در ناحیه توسعه ریشه، منجر به تنش و دسترسی کمتر ریشه به آب می‌گردد.
همینطور، شوری خاک می‌تواند به واسطه انواع مختلف نمک‌های محلول رخ دهد به همین دلیل غلظت بالای برخی از عناصر از جمله کلر، سدیم و بور در آب شور می‌تواند باعث ایجاد سمیت در گیاهان شود.
آب آبیاری نامناسب می‌تواند منجر به شوری خاک شود و پیامد‌های دیگری را به دنبال داشته باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید مقاله “راهکارهای عملی برای رفع شوری خاک در باغات و مزارع” را مطالعه کنید.
نسبت جذب سدیم (SAR)
این پارامتر غلظت نسبی سدیم به کلسیم و منیزیم را نشان می‌دهد. مقادیر بالای SAR نشان دهنده غلظت بالای سدیم نسبت به کلسیم و منیزیم است.
سدیم می‌تواند برای برخی از محصولات که حساس هستند مانند درختان میوه ایجاد سمیت کند اما مشکل اصلی آن تاثیر بر خصوصیات فیزیکی خاک و تخریب ساختمان خاک است. آبیاری با آبی که مقدار SAR آن بالاست منجر می‌شود که خاک در شرایط خشک، سخت و فشرده باشد و در شرایط مرطوب، نفوذ‌پذیری آن کاهش یابد.
کربنات‌ها و بی‌کربنات‌های آب آبیاری
غلظت زیاد کربنات‌ها و بی‌کربنات‌ها باعث رسوب کلسیم و منیزیم در خاک می‌شود که با رسوب این ترکیبات، مقدار SAR افزایش یافته و مشکلات گفته شده را به همراه دارد. همینطور، ممکن است کربنات کلسیم در تجهیزات آبیاری رسوب کرده و آن‌ها را مسدود کند.
غلظت برخی عناصر در آب آبیاری
آبیاری محصولات با آبی که حاوی فلزات سنگین مانند کادمیم، سرب و غیره است، رشد و سلامت گیاهان را با خطراتی مواجه می‌کند. این عناصر می‌توانند در طول زمان در خاک و گیاه انباشته شوند. دقت کنید که حضور برخی از عناصر حتی در غلظت‌های بسیار پایین برای گیاهان سمی هستند.
اسیدیته آب آبیاری (pH)
اسیدیته آب آبیاری در فراهمی عناصر غذایی، تجهیزات آبیاری و کارآمدی آفت‌کش‌ها موثر است. آب‌های قلیائی (دارای pH بالاتر از 7) حاوی غلظت زیادی از کربنات‌ها و بی کربنات‌ها هستند که رشد گیاهان را با محدودیت روبرو می‌کنند. در این شرایط دسترسی گیاهان به برخی از عناصر غذایی کاهش پیدا می‌کند. از طرفی، آبی که اسیدیته آن کمتر از 6 باشد به دلیل خاصیت خورندگی ممکن است باعث تخریب تجهیزات آبیاری از جمله لوله‌های فلزی، مخازن و اتصالات شود.
علاوه بر موارد گفته شده، توجه داشته باشید که اسیدیته آب آبیاری در طولانی مدت می‌تواند اسیدیته خاک را تحت تاثیر قرار دهد.
نکته نهایی
با توجه به این که کیفیت آب آبیاری در بهره‌وری زمین تاثیر می‌گذارد می‌توانید کیفیت آب آبیاری را با کمک آزمایش آب تعیین کنید. همینطور، در زمان بروز مشکلات، انجام آزمایش آب در کنار آزمایش خاک به شناسایی و مدیریت زمین کمک شایانی می‌کند.
برای اینکه نتایج آزمایش آب آبیاری قابل اعتماد باشد باید در انجام نمونه‌برداری صحیح و اصولی از آب دقت ویژه‌ای داشته باشید. برای اطلاع از چگونه نمونه‌برداری آب به صورت گام به گام می‌توانید “راهنمای نمونه برداری از آب کشاورزی برای انجام آزمایش” را مطالعه کنید.