اهمیت زنبور عسل در باغات

برای رسیدن به میوه و عملکرد در باغاتی مانند سیب، گلابی، بادام و برخی دیگر از درختان میوه باید به حضور زنبور عسل در باغ توجه کنید، درغیراینصورت تعداد میوه تشکیل شده و عملکرد نهایی شما کاهش می یابد.

در برخی منابع نقش 75 درصدی حشرات از جمله زنبور عسل برای تامین غذای بشر ذکر شده است و همین مسئله نشان دهنده اهمیت حشراتی مانند زنبور عسل در باغ است. جالب است بدانید که زنبورهای عسل در تولید 90 محصول در سراسر جهان نقش کلیدی دارند و ارزش اقتصادی محصولات وابسته به گرده افشانی 5 برابر بیش‌تر از محصولاتی است که نیاز به گرده افشانی ندارند. در برخی کشورها سالانه حدود 15 میلیارد دلار درآمد از زنبور عسل در بخش گرده افشانی باغات بدست آمده که به افزایش عملکرد نیز کمک شایانی کرده است.

نقش زنبور عسل در کشاورزی

بهتر است قبل از هر چیز درباره نقش زنبور عسل در باغات بدانید تا بهتر متوجه اهمیت زنبور عسل شوید.

زنبور عسل یکی از مهم‌ترین حشرات در کشاورزی دنیا است و اهمیت آن برای تولید محصولات بر متخصصین پوشیده نیست. در واقع زنبورهای عسل بیش‌تر از حشرات دیگر در پروسه حیاتی گرده افشانی فعالیت می‌کنند و بالاترین نرخ بازدید گل‌ها نیز مربوط به زنبور عسل در باغ است. تعداد پرواز هر زنبور عسل بستگی به شرایط باغ و آب و هوا منطقه دارد اما بطور متوسط 12 بازدید یا پرواز برای هر زنبور عسل در یک روز گفته شده که تعداد گل‌هایی که تحت تاثیر این پروازها قرار گرفته و گرده افشانی شده‌اند ممکن است به صدها گل در یک روز برسد.   

پادکست اهمیت زنبورعسل در باغات را از زبان دکتر سمیه نظامی بشنوید:

زنبور عسل و گرده افشانی باغات

در درختانی مانند سیب، گلابی، بادام و گیلاس و برخی دیگر از میوه‌های مهم در کشاورزی، برای گرده افشانی موثر باید از زنبور عسل در باغ استفاده شود و عملا اگر به این مسئله بی‌توجهی شود، عملکرد کم خواهد شد. اینکه چرا برای تشکیل میوه نیاز به زنبور عسل است از جنبه بهبود شرایط گرده افشانی و تولید میوه باید درنظر بگیرید زیرا در درختانی که نیاز به زنبور عسل است چند دلیل برای ضرورت حضور این حشره وجود دارد.

ناسازگاری بین گرده‌ها و بخش مادگی

در بسیاری از ارقام سیب، گلابی و بادام زمانیکه گرده‌ها آزاد می‌شوند، توانایی تلقیح موثر را نداشته و یا بین گرده‌ها و مادگی گل سازگاری وجود ندارد. در نتیجه این مشکلات تخمک مادگی سقط می‌شود و گل‌ها به دلیل عدم گرده افشانی و لقاح موثر می‌ریزند و در نتیجه میوه‌ای هم تشکیل نمی‌شود. زنبور عسل در باغ و در زمان گرده افشانی می‌تواند به سراغ درختان گرده‌دهنده رود و با حضور روی گل‌ها، گرده‌ها به بدن زنبور عسل می‌چسبند و با پرواز زنبور عسل به سمت سایر درختان براحتی گرده‌ها روی مادگی گل قرار گرفته و در نتیجه آن لقاح صورت می‌گیرد و میوه تشکیل می‌شود. لازمه دستیابی به نتیجه مطلوب برای این هدف، داشتن درختان گرده‌دهنده نیز است که بتوانند همپوشانی زمانی درستی از نظر آزادسازی گرده‌ها داشته باشند تا در زمان صحیح گرده‌ها به درخت هدف برسد.

بهبود تشکیل میوه و افزایش عملکرد

در برخی شرایط ممکن است شرایط گرده‌ افشانی و لقاح نیز مشکلی نداشته باشد اما بهتر است در جهت بهبود عملکرد از زنبور عسل در باغ استفاده کنید تا درصد تلقیح موثر را بالا ببرید و در نتیجه به افزایش تولید کمک کرده‌اید (در درخت به این شرایط مشاهده می‌شود). در زمان گرده افشانی هر چه تعداد گرده‌های بیش‌تری روی بخش مادگی گل قرار بگیرد درصد لقاح موثر بیش‌تر شده و احتمال تولید میوه باکیفیت نیز افزایش می‌یابد. البته دقت کنید که حضور زنبور عسل در باغ برای همه میوه‌ها کارساز نیست زیرا گل باید برای زنبور عسل جذاب باشد که این مسئله معمولا در باغاتی که گل‌هایی با رنگ‌های زرد و صورتی دارند بیش‌تر است و همچنین در باغاتی که گل‌ها سفید هستند اگر بخش گرده‌ها زرد رنگ باشد برای جذب زنبور عسل بسیار موثر خواهد بود.

یک نکته مهمی که باید در این قسمت به آن اشاره شود بحث اثرات گرده‌ها بر تغذیه زنبور عسل است. گرده گل‌ها نقش تغذیه‌ای برای زنبور عسل در باغات را دارند و در واقع گرده‌ها منبع غنی از پروتئین هستند که نقش کلیدی در رشد و نمو زنبور عسل دارند.

تعداد کندوها در یک باغ

در بحث گرده افشانی و زنبور عسل در باغ باید توان آن برای پرواز را درنظر بگیرید. هر زنبور عسل بطور متوسط می‌تواند 3 تا 8 کیلومتر از کندو دور شود و بازدید گل‌ها را انجام دهد. بسته به شرایط باغ و منطقه و گونه زنبورعسل و … تعداد کندوها تغییر می‌کند اما بطور متوسط برای هر هکتار باغ دانه دار و هسته دار ۵ تا ۶ کندو با جمعیت بالا نیاز است. در هر کندو هم بین 10000 تا 100000 زنبور عسل وجود دارد که بستگی به سایز کلنی‌ها دارد اما میانگین تعداد زنبور عسل 20000 در هر کندو با سایز متوسط است که این تعداد می‌تواند در سال حدود 60 کیلوگرم گرده را جمع آوری کند. یک مسئله جالب این است که یک زنبور عسل در هر بازدید می‌تواند تا 35 درصد وزن خود دانه گرده جمع کند.

زنبور عسل در باغ و آلودگی ها

متاسفانه طی سال‌های اخیر تعداد زنبورهای عسل در برخی نقاط دنیا به دلیل آلودگی‌های زیست محیطی بخصوص افزایش مصرف آفت کش‌ها کاهش چشمگیری داشته و به همین دلیل در بسیاری کشورها از سایر حشرات خانواده زنبورها برای گرده افشانی باغات استفاده می‌شود. بهتر است زمان سمپاشی هر نوع سمی با زمان پرواز زنبور عسل در باغ یکسان نباشد تا آسیبی به این حشرات مفید وارد نشود.

منابع کلیدی

+ Hung, K. L. J., Kingston, J. M., Albrecht, M., Holway, D. A., & Kohn, J. R. (2018). The worldwide importance of honey bees as pollinators in natural habitats. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 285 (1870), 20172140.
+ Greenleaf, S. S., & Kremen, C. (2006). Wild bees enhance honey bees’ pollination of hybrid sunflower. Proceedings of the National Academy of Sciences, 103 (37), 13890-13895.