روش‌های تشخیص کمبود عناصر در گیاهان

کمبود عناصر در گیاهان از فاکتورهای اصلی کاهش رشد و عملکرد است و به همین دلیل است که از علائم تشخیص کمبود عناصر غذایی در گیاهان نمی‌توان بسادگی گذشت. در بسیاری موارد علامت‌های تشخیصِ چند عنصر یا دو عنصر بسیار شبیه همدیگر است و منجر به بروز اشتباهاتی می‌شود. به همین دلیل است که چند روش برای تشخیص کمبود عناصر در گیاهان توصیه می‌شود که سعی کرده‌ایم در این مقاله به آن‌ها بپردازیم.

اهمیت تشخیص کمبود عناصر در گیاهان

اینکه چه عنصری در گیاه کم است یا چند عنصر به حد پایینی در گیاه رسیده‌اند از دو جنبه اهمیت دارد:

• کشاورز عزیز با اطلاع از از وضعیت کمبود عناصر در گیاهان، بالتبع می‌تواند برای برنامه‌ریزی مصرف کودها تصمیمات قاطعی بگیرد.
• اطلاع از کمبود عناصر و زمان تشخیص درست، باعث جلوگیری از مصرف بیش از حد یا غیرضروری کودها خواهد شد.

برای تشخیص کمبود عناصر غذایی در گیاهان می‌توانید از روش‌های رایج مانند تشخیص از روی علائم ظاهری، آزمایش خاک و آنالیز بافت‌های گیاهی استفاده کنید. روش اول (توجه به علائم ظاهری گیاه) روشی ارزان، در دسترس‌تر و در عین حال دارای ایراداتی است.

روش تشخیص کمبود عناصر از روی علائم ظاهری

اولین روشی که در واقع در دسترس‌ترین روش برای افراد است، از روی علائم ظاهری است، اما همانطور که می‌دانید راهکار مطمئنی نیست و مشکلات متعددی را ایجاد می‌کند. علامت‌ها در این روش از روی رنگ، سایز، شکل و بافت برگ و ساقه و یا گل‌ها و میوه‌ها بررسی شده و اغلب نیز شامل کلروز، نکروز، پژمردگی یا توقف رشد هر کدام از این اندام‌ها است.

مشکلات روش تشخیص کمبود عناصر به صورت ظاهری عبارتند از:

• برخی از علائم کمبود می‌تواند مشابه هم باشد مانند کمبود نیتروژن و منیزیم که هردو منجر به کلروز برگ‌های مسن می‌شود. اصولا کلروز، علایم عمومی حاصل از بسیاری تنش‌های محیطی و غیرمحیطی است، لذا نمی‌توان به آن اعتماد کرد. به طور مثال خشکی، شوری، شرایط غرقاب‌، بیش ازحد بودن عنصر، کمبود، طغیان آفات و… عموما یکی از علایم شایع آنها ایجاد کلروز و زردی برگ است.
• علائم کمبود گاهی با علائم آلودگی به آفات و بیماری‌ها تداخل دارد و یا حتی ممکن است اشتباه گرفته شود. متاسفانه در شرایط بروز کمبود عناصر غذایی گیاه مستعد آلودگی و میزبانی آفت و بیماری است و ممکن است با علایم سمّیت/کمبود تشابه داشته باشد. پس در این شرایط بهتر است فقط به علائم کمبود اکتفا نشود. تشخیص این علائم نیاز به تجربه کافی و نظر کارشناسی دارد.
• باید توجه داشته باشید، زمانی‌که علائم کمبود یک عنصر روی گیاه ظاهر می‌شود بخشی از عملکرد یا ماده خشک در نتیجه آن کمبود از دست رفته و نمی‌توان این بخش را جبران کرد.

با توجه به موارد ذکر شده و مشکلات روش ظاهری پیشنهاد می‌کنیم برای تعیین وضعیت تغذیه‌ای مطلوب و تصمیم درست برای کوددهی، از روش‌های استاندارد نظیر آزمون خاک و آزمون بافت گیاهی استفاده کنید. از جمله آزمایشگاه‌هایی که می‌توانید نمونه‌های خاک، آب و بافت گیاهی را ارسال کنید، آزمایشگاه جامع اگرویار است.

تشخیص کمبود عناصر غذایی با استفاده از آزمون خاک

در روش آزمون خاک می‌توانید از میزان عناصر در خاک باغ یا مزرعه‌تان اطلاع داشته باشید. روش آزمون خاک چند مزیت دارد که اولین آن‌ها این است که قبل از شروع فصل یا کشت، نوع کمبودها مشخص شده و می‌توانید نسبت به برطرف کردن آن‌ها اقدام کنید. دومین مزیت آزمون خاک مربوط به نتایج است که با استفاده از آن امکان یک برنامه‌ریزی بلند مدت برای مدیریت کوددهی برای کشاورز عزیز وجود دارد.

نحوه انجام آزمون خاک

برای این کار کافیست طبق اصول، از خاک نمونه‌برداری انجام دهید و سپس به آزمایشگاه ارسال کنید تا پارامترهای مدنظرتان (میزان عناصر ماکرو و میکرو، pH و …) اندازه‌گیری و سپس مورد ارزیابی قرار گیرد. پس از اینکه نتیجه آزمون خاک را دریافت کردید، بر اساس نیاز گیاه و شرایط خاک می‌توانید از کودهای موردنیاز استفاده کنید.

البته این روش مشکلاتی نیز دارد که در ادامه مطالعه می‌کنید:

• براساس نتایج آزمایش خاک، تعیین میزان عناصر غذایی در گیاه امکان‌پذیر نیست.
• برای دقت بیشتر در نتایج، نیاز است تا تعداد نمونه‎‌ها افزایش یابد.
• به دلیل عواملی مانند تنوع در شرایط خاک و تحرک عناصر، نتایج ممکن است به طور دقیق منعکس‌کننده در دسترس بودن عناصر غذایی در ناحیه ریشه گیاه نباشد.

تشخیص کمبود عناصر غذایی با استفاده از آزمون بافت گیاهی

تست بافت گیاهی با هدف تشخیص کمبودها در گیاه یک آزمون مهم است که در آن از بافت برگ، ساقه یا میوه استفاده می‌شود و مهم‌ترین مزیت آن این است که به شما ارزیابی مستقیم و با صحت بالاتری از وضعیت عناصر غذایی در گیاه ارائه می‌دهد. فایده دیگر آزمون بافت گیاهی هم مربوط به شناسایی کمبود پنهان عناصر است، یعنی قبل از اینکه علائم کمبود در ظاهر گیاه دیده شود، می‌توان با این روش نوع کمبود را تشخیص داد.

نکته مهم: مشکل این روش این است که نمی‌توان بطورمستقیم منبع کمبود عنصر غذایی را تشخیص داد. به عنوان مثال کمبود مربوط به کمبود عنصر در خاک است یا ناشی از مشکلات جذب عناصر غذایی است.