با افزایش دمای هوا در سال‌های اخیر، پدیده تنش گرمایی به یکی از عوامل محدودکننده تولید در باغات میوه تبدیل شده است. اگر این تنش به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند موجب کاهش شدید عملکرد و کیفیت محصولات، آسیب به بافت‌های گیاهی و حتی خشکیدگی درختان شود. در این مقاله، ضمن مرور آثار تنش گرما، مهم‌ترین اقدامات برای مقابله با آن را معرفی می‌کنیم.
علائم تنش گرمایی روی درختان
علائم تنش گرمایی در قسمت‌های مختلف درختان قابل مشاهده است. توجه شود که تنش گرمایی و خشکی اغلب علائم ظاهری مشابهی ایجاد می‌کنند.
برگ‌ها
- سوختگی نوک و حاشیه برگ‌ها
- پژمردگی در ساعات گرم روز
- لوله‌شدن یا تا خوردن برگ‌ها به سمت داخل
- ریزش برگ‌ها در گرمای شدید
میوه‌ها
- آفتاب‌سوختگی میوه‌ها
- کوچک ماندن میوه‌ها یا رشد ناقص
- ریزش میوه‌های نارس
گل‌ها
- ریزش گل‌ها قبل از تشکیل میوه
- کاهش گرده‌افشانی و لقاح
شاخه و تنه
- ترک خوردن پوست تنه یا شاخه‌ها به دلیل نوسانات شدید دما
- خروج صمغ از محل ترک خوردگی
اثرات تنش گرما روی درختان میوه
تنش گرمایی زمانی رخ می‌دهد که دمای هوا از آستانه تحمل گیاه فراتر رود، به‌ویژه اگر با تابش شدید نور خورشید و کمبود رطوبت همراه باشد. در چنین شرایطی، فرآیندهای فیزیولوژیکی درخت مختل شده و گیاه با کاهش رشد، اختلال در گل‌دهی و کاهش عملکرد روبه‌رو می‌شود. مهم‌ترین اثرات تنش گرمایی عبارت‌اند از :
کاهش عملکرد نهایی محصول
- کاهش تعداد میوه‌های تشکیل‌شده
- کاهش وزن یا اندازه میوه‌ها
کاهش کیفیت میوه
- میوه‌های با پوست ضخیم، سفت یا طعم نامطلوب
- کاهش مواد قندی یا طعم در میوه‌هایی مانند انگور و هلو
توقف یا کند شدن رشد درخت
- کاهش رشد شاخه‌های جدید
- توقف رشد ریشه در خاک‌های گرم
اختلال در فتوسنتز و تنفس
- کاهش کارایی فتوسنتز به دلیل بسته‌شدن روزنه‌ها
- افزایش تنفس و مصرف انرژی ذخیره شده
افزایش مصرف آب و کاهش کارایی آبیاری
- نیاز بیشتر به آبیاری برای حفظ رطوبت
- افزایش تبخیر از سطح برگ و خاک
افزایش حساسیت به آفات و بیماری‌ها
- درختان ضعیف‌شده بیشتر در معرض حمله آفات، کنه‌ها و بیماری‌های قارچی قرار می‌گیرند.
کاهش طول عمر درخت
- تضعیف عمومی درخت در بلندمدت و کاهش قدرت بازدهی سال‌های بعد
اختلال در جذب عناصر غذایی
- افزایش دما و خشکی خاک باعث کاهش جذب عناصر غذایی می‌شود.
افزایش تبخیر و تعرق
- گیاه آب بیشتری از دست می‌دهد و در صورت تأمین نشدن آب کافی، دچار پژمردگی و کم‌آبی می‌شود.
مقابله با تنش‌های گرمایی در باغات
در این بخش، مهم‌ترین راهکارهای توصیه‌شده برای مقابله با تنش‌های گرمایی در باغات شرح داده می‌شود.
مدیریت صحیح آبیاری
- افزایش دفعات آبیاری با حجم کنترل‌شده در روزهای گرم
- استفاده از آبیاری قطره‌ای یا زیرسطحی برای کاهش تبخیر
- آبیاری در ساعات خنک روز (صبح زود یا عصر)
- استفاده از مالچ‌های آلی مانند کاه، کلش یا برگ خشک برای حفظ رطوبت خاک
تغذیه هدفمند برای افزایش مقاومت گیاه
- اجتناب از مصرف بی‌رویه کودهای ازته در اوج گرما
- تأمین کلسیم برای استحکام دیواره سلولی و کاهش سوختگی میوه
- تأمین پتاسیم برای تنظیم تعرق و افزایش تحمل گرما
یکی از سوالات رایج کشاورزان این است که چه ترکیباتی را به عنوان کود ضد تنش گرما در باغات مصرف کنیم؟ باید توجه داشت که مصرف کودها زمانی اثرگذار خواهد بود که حجم و مدارهای آبیاری را درست تنظیم کنید و درختان تحت تنش آبی نباشند. همانطورکه در بالا گفتیم استفاده از کودهای کلسیمی و پتاسیم به روشهای مناسب باعث افزایش مقاومت درختان به تنش گرما می‌شود. برای دریافت راهنمایی بیشتر با کارشناسان واحد پشتیبانی در ارتباط باشید.
کاهش نور و دمای مستقیم با مدیریت سایه
- استفاده از توری‌های سایه‌انداز برای محافظت از برگ و میوه (در مساحت‌های بالا هزینه‌بر)
- کاشت گیاهان پوششی بین ردیف‌ها برای کاهش دمای خاک و حفظ رطوبت
پایش و کنترل آفات و بیماری‌ها در دوره گرما
- پایش منظم جهت شناسایی آفات حساس به گرما مانند کنه‌ها و سفیدبالک
- تقویت درخت با تغذیه مناسب برای افزایش مقاومت طبیعی
- استفاده از روشهای کنترل تلفیقی در دوره‌های آسیب‌پذیری
کاشت ارقام مقاوم
انتخاب ارقام مقاوم به گرما می‌تواند به کاهش خسارات ناشی از تنش گرمایی کمک کند. ارقام مقاوم به گرما می‌توانند دمای بالاتری را تحمل کنند و در شرایط تنش گرمایی عملکرد بهتری داشته باشند.
با جایگزینی یا توسعه باغ با چنین ارقامی، بهره‌برداران می‌توانند ریسک خسارت ناشی از گرمازدگی، سوختگی میوه و کاهش کیفیت محصول را کاهش دهند. انتخاب این ارقام باید بر اساس داده‌های اقلیمی منطقه و آزمون‌های میدانی دقیق صورت گیرد تا تطابق واقعی آن‌ها با شرایط گرم و خشک منطقه تأیید شود.
بخش نظرات
دیدگاهتان را در ارتباط با این مطلب آموزشی بنویسید!