یکی از مشکل‌سازترین بیماری‌ها در باغات دانه‌دار، آتشک است که در دهه‌های گذشته در کشور ما بسیار شایع شده و کنترل آن نیز بسیار سخت شده است. این بیماری اغلب به آتشک سیب معروف است ولی علاوه‌بر باغِ سیب به باغات گلابی و به نیز آسیب‌های جدی وارد می‌کند.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
آتیشک یا آتشک سیب اولین بار در سال 1368 در یکی از باغات کرج مشاهده شده و پس از آن به سایر نقاط ایران منتقل شد.
عامل بیماری آتشک سیب و گلابی
باکتری Erwinia amylovora عامل بیماری آتشک است که از راه‌های مختلفی به باغات سیب و گلابی و به منتقل می‌شود. برخی گزارشات حاکی از آن است که درختان گلابی نسبت به بیماری آتشک حساس‌تر از درختان سیب و به هستند، البته شدت خسارت بستگی به عوامل متعددی دارد و در برخی مناطق آسیب به درختان سیب بیش‌تر بوده است.
مکانیسم عمل باکتری آتشک سیب
باکتریِ آتشک پس از قرار گرفتن روی بخش‌های مختلف درخت، از هر منفذ یا شکاف و روزنه‌ای وارد گیاه شده و تکثیر می‌شود. یکی از بخش‌هایی که آسیب جدی معمولا از آن بخش شروع شده، آوندها هستند که درون آن‌ها تکثیر و به اصطلاح انسداد آوندی ایجاد می‌کند. بالتبع انسداد آوندی باعث اُفت شدید انتقال مواد به اندام‌ها شده و در ادامه آسیب‌های جدی به درختان وارد خواهد شد.
راه‌های انتقال آتشک
متاسفانه عوامل باکتریایی از راه‌های زیادی منتقل می‌شوند و از جمله آن ابزارها و ماشین‌آلاتِ آلوده، پاشش قطرات آب از طریق بارش‌ها یا آبیاری، وزش باد و حشرات هستند.
نوع روش آبیاری بسیار در انتقال باکتریِ آتشک موثر است و در باغاتی که از آبیاریِ بارانی استفاده می‌کنند انتقال این بیماری بسیار سریع‌تر صورت می‌گیرد.
علائم بیماری آتشک
بیماری آتشک علائم بارزی دارد که در ادامه مطالعه می‌کنید:
سوختگی اندام های مختلف درخت
از جمله مهم‌ترین نشانه‌های آتشک، سوختگی برخی بخش‌های درخت از جمله برگ، گل، میوه و سرشاخه‌ها است که به همین دلیل نام این بیماری، آتشک است. این سوختگی‌ها ممکن است همراه با پژمردگی و سپس مرگ اندام همراه باشد و در بسیار موارد عملا آن بخش از درخت از بین می‌رود.
سوختگی برگ‌ها و گل
در تمام منابع بارزترین علامت آتشک، سوختگی برگ و گل است که منجر به کاهش شدید فروت ست می‌شود.
سوختگی میوه‌ها
در صورتیکه گل‌های سیب و گلابی و یا به، علامتی از آتشک را نشان ندهند ولی شدت بیماری در مرحله رشد میوه‌ها شدت یابد، قطعا سوختگی میوه‌های کوچک مشاهده می‌شود. این علامت یه هشدار بسیار جدی برای کاهش شدید عملکرد باغ شما خواهد بود.
پژمردگی و سوختگی سرشاخه‌ها
درختان دانه‌دار پس از مرحله فروت ست و تشکیل میوه‌ها، رشد جدید سرشاخه‌ها یا یک سری جست‌های رویشی را دارند که اگر درخت آلوده به آتشک باشد، رشد رویشی جدید نیز علائم سوختگی و پژمردگی ناشی از آتشک را بروز خواهد داد.
علامتی مانند عصایی شدن سرشاخه جدید که همراه با سوختگی باشد یک نشانه مهم دیگر از آتشک است.
ترشح صمغ از برخی اندام‌ها
ترشح صمغ از میوه‌های کوچک و نارس و همچنین تنه و شاخه‌ها یک علامت بارز دیگر از آتشک است. البته این علامت در بسیاری از بیماری‌های باکتریایی مشاهده می‌شود.
مشاهده شانکر و نواحی چوب‌پنبه‌ای روی تنه و شاخه‌ها
بروز شانکرها و چوب‌پنبه‌ای شدن بافت‌ها یک نشانه مهم برای بیماری آتشک است که اغلب روی تنه و شاخه‌ها دیده می‌شود و گاهی در زیر پوست درخت هم گسترش می‌یابد.
راهکارهای درمان آتشک در سیب و گلابی
زمانیکه علائم بیماری آتشک سیب و گلابی مشاهده شد، درصد آسیب افزایش یافته و باید با آن مقابله شود.
حذف شاخه‌ها و بخش‌های آلوده
علائم قابل مشاهده آتشک سیب و گلابی بسرعت در باغ مشاهده شده و اولین اقدام این است که اندام‌های آلوده درختان حذف شوند زیرا باکتری عامل بیماری، روی بخش‌های آلوده و درون آن‌ها بشدت پخش می‌شود.
باکتری عامل آتشک روی بخش‌های مختلف درخت زمستان‌گذرانی کرده و اگر بقایا آلوده پس از اتمام فصل از داخل باغ جمع‌آوری نشوند در سال آینده نیز بیماری گسترش پیدا می‌کند.
مبارزه با آفات ناقل باکتری آتشک
باکتری اروینیا عاملِ آتشک از طریق آفاتی مانند شته‌ها و زنجره‌ها منتقل می‌شود. به همین دلیل اگر در باغ سیب، گلابی و یا به، آفاتی مانند شته و زنجره را مشاهده کردید باید بموقع مبارزه را انجام دهید تا انتقال بیماری آتشک به حداقل برسد.
سمپاشی در زمان‌های کلیدی
مبارزه از طریق سموم با باکتری آتشک بسیار سخت است و اگر تمایل به مصرف سموم داشتید بایستی سمپاشی زیرنظر گیاهپزشک حاذق در منطقه انجام شود.
در مورد سمپاشی برای مبارزه با آتشک سیب به این نکته دقت کنید که به دلیل مصرف برخی سموم آنتی بیوتیک برای این بیماری، در برخی نژادهای باکتری اروینیا مقاومت به آنتی بیوتیک ایجاد شده و در بسیاری مناطق مصرف این سموم اثرگذار نیست و به همین دلیل نمی‌توان گفت که بهترین سم برای آتشک چه سمی است؟؟!!
اقدامات کنترلی برای کاهش خسارت و انتقال آتشک
برای بیماری آتشک بهتر است یک سری اقدامات برای کنترل و کاهش خسارت انجام دهید تا میزان خسارت و مصرف سموم کاهش یابد.
پایه‌ها و ارقام مقاوم
برخی از پایه‌ها و ارقام درختان دانه‌دار نسبت به بیماری آتشک مقاوم‌تر هستند و اگر قبل از احداث باغ بررسی کرده و پایه و رقم مقاوم به بیماری تهیه کنید و سپس اقدام به کاشت کنید بسیار نتیجه بهتری گرفته و احتمال بروز بیماری آتشک نیز کم می‌شود.
رعایت موارد مدیریتی باغ مانند آبیاری‌ها
بدلیل اینکه آتشک سیب و گلابی از طریق پاشش قطرات آب از طریق آبیاری منتقل می‌شود، بهتر است آبیاری‌ها را مدیریت کرده و تا حدامکان آبیاری بارانی در باغ بکار نرود. افزایش رطوبت نیز در زمان بارندگی یا آبیاریِ غیراصولی منجر به افزایش بروز آتشک می‌شود.
محلول‌پاشی درختان با ترکیبات ضدعفونی‌کننده
محلول‌پاشی درختان دانه‌دار با محلول‌های ضدعفونی مانند هیپوکلریت سدیم (وایتکس)، سدیم کلریت و کلرین دی‌اکسید مدنظر برخی کارشناسان در دنیا است و در بسیاری موارد از گسترش آتشک جلوگیری کرده است. البته زمان و میزان محلول‌پاشی بسیار مهم و کلیدی است.
محلول وایتکس یا هیپوکلریت سدیم برای ضدعفونی ابزارهای هرس درختان نیز پیشنهاد شده ولی بدلیل خاصیت خورندگی آن برای فلزات باید با برخی ترکیبات دیگر ترکیب شود ولی در هر صورت ضدعفونی ابزارهای هرس منجر به کاهش گسترش آتشک شده است.
استفاده از باکتری‌های مفید
در مطالعات روز دنیا یک روش بسیار اصولی برای کاهش جمعیت عوامل بیماری‌زا مانند باکتری آتشک، استفاده از نژادهای باکتریاییِ مفید است که می‌توانند در جهت کاهش تکثیر باکتری آتشک عمل کنند. در واقع این روش‌ها نوعی کنترل بیولوژیک است و مکانیسم عمل باکتری‌های مفید مانند باکتری Pantoea agglomerans بدین صورت است که با تکثیر روی مکان‌های احتمالی حضور باکتری عامل آتشک، محل‌های مدنظر را اشغال کرده و احتمال تکثیر باکتری آتشک کم خواهد شد. در بررسی مشخص شده است که بهترین زمان استفاده از باکتری‌های مفید در زمان گلدهی سیب و گلابی و به است.
مهم‌ترین مزیت کنترل بیولوژیک آتشک این است که از طریق استفاده از میکروارگانیسم‌های طبیعی، محققان به دنبال حفظ تعادل بیولوژیک در محیط هستند و احتمال ایجاد مقاومت در باکتری‌ها نسبت به سموم شیمیایی یا آنتی‌بیوتیک‌ها کاهش می‌یابد.
محلول پاشی کودهای کلسیمی برای کاهش آتشک
محلول‌پاشی کودهای کلسیمی به عنوان روشی برای کنترل بیماری آتشک در بررسی‌های روز دنیا مطرح است. مکانیسم عمل کودهای کلسیمی بدین صورت است که کلسیم به عنوان بازدارنده بیوسنتز جیبرلین‌ها منجر به کاهش رشد شاخه‌های جدید شده و درنتیجه بخش زیادی از ذخایر درخت بسمت رشد میوه‌ها می‌رود. قرار گرفتن عنصر کلسیم در اختیار سلول‌های اندام‌های مختلف درخت از جمله میوه‌ها، باعث افزایش مقاومت دیواره سلولی شده و امکان نفوذ باکتری آتشک به درون سلول‌ها کم خواهد شد. محلول‌پاشی کود کلسیم همچنین با افزایش pH سطح برگ‌ها و میوه‌ها و شاخه‌ها به کاهش رشد و تکثیر باکتری آتشک کمک می‌کند.
کشاورزی دنیا بسمت روش‌های نوین پیش می‌رود و تیم اگرویار نیز با ارائه سامانه‌های تخصصی مدیریت مزرعه از جمله برنامه کودی اختصاصی در جهت بهتر شدن شرایط باغ و مزرعه شما پیش می‌رود تا احتمال خسارت آفات و بیماری‌هایی مانند آتشک کم شود.
یک نظریه دیگر برای مصرف کلسیم در جهت کنترل خسارت آتشک وجود دارد که در ارتباط با بیوسنتز ترکیبات ضدتنش از مسیر فنیل‌پروپانوئید است. در این مسیر بیوسنتزی ترکیبات مهمی برای افزایش مقاومت سلول‌ها به عوامل بیماری‌زا تولید شده و کلسیم در این مسیرها دخیل است.
بهترین زمان مصرف کود کلسیم برای آتشک نیز پس از گلدهی و فروت‌ست درختان دانه‌دار است.
استفاده از محلول پاشی کودهای کلسیمی به عنوان یکی از روش‌های کنترل در جهت کاهش احتمال ابتلا درختان به بیماری آتشک می‌تواند در ترکیب با روش‌های دیگر مانند حذف شاخه‌های آلوده، کاهش تنش‌های محیطی و استفاده از میکروارگانیسم‌های مفید مؤثر باشد.