بررسی آستانه تحمل گیاهان به شوری آب آبیاری

شوری آب آبیاری یکی از چالش‌های مهم کشاورزی، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. آب شور می‌تواند کیفیت و عملکرد محصولات را کاهش دهد و استفاده طولانی‌مدت از آن بدون برنامه‌های مدیریتی مناسب، ممکن نیست. در چنین شرایطی، کاشت گیاهان متحمل به شوری می‌تواند به عنوان یکی از راهکارهای مدیریتی موثر مطرح شود.

شوری آب آبیاری

شوری آب به غلظت نمک‌های محلول در آب آبیاری گفته می‌شود که یکی از عوامل مهم در کیفیت آب آبیاری است. نمک‌های موجود در آب آبیاری عمدتاً شامل نمک‌های کلرید سدیم، بی‌کربنات‌های کلسیم و منیزیم، کلریدها و سولفات‌ها هستند. در جدول زیر، سطوح مختلف شوری آب آبیاری دسته‌بندی شده است:

شوری آب (EC، dS/m)	سطح شوری	توضیحات
صفر تا 0.7	غیرشور	قابل استفاده برای همه گیاهان
0.7 تا 2.5	کم‌شور	قابل استفاده در خاک‌هایی با بافت سبک و متوسط
2.5 تا 8	لب شور	غیر‌قابل استفاده برای گیاهان حساس در خاک‌هایی با بافت متوسط و سنگین
8 تا 12	شور	غیر‌قابل استفاده برای گیاهان حساس
12 تا 20	خیلی شور	قابل استفاده فقط در شرایط اضطراری و ویژه
بیشتر از 20	ابر شور	غیرمجاز برای آبیاری

واکنش گیاهان در برابر شوری آب

شوری آب آبیاری می‌تواند رشد گیاهان را به واسطه اثر شوری و یا سمیت، تحت تاثیر قرار دهد.

گیاه در شرایط شوری آب، انرژی بیشتری برای جذب آب از خاک صرف می‌کند، در نتیجه رشد و عملکرد گیاه بشدت کاهش می‌یابد. اگر آب آبیاری بسیار شور باشد، گیاه به دلیل فرآیند اُسمزی رطوبت خود را از دست داده و دچار تنش رطوبتی می‌شود و به همین دلیل است که علائم آب بسیار شور و رطوبت کم به هم شباهت دارد.

عملکرد محصولات کشاورزی قبل از ظهور علائم قابل مشاهده شوری، می‌تواند به صورت قابل توجهی کاهش یابد، به همین دلیل انجام آزمایش آب برای ارزیابی شوری آب، مقدار و منبع آن، ضروری است.

غلظت بیش از حد یون‌هایی مانند سدیم در آب آبیاری می‌تواند باعث ایجاد سمیت در گیاهان شود. محصولات کشاورزی از نظر تحمل به این عناصر متفاوت هستند. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) واکنش تعدادی از محصولات را نسبت به غلظت سدیم دسته‌بندی کرده است. به عنوان مثال در این گزارش، گیاهان ذرت، برنج و جو به ترتیب جزو گیاهان حساس، نیمه حساس و مقاوم به سدیم طبقه‌بندی شده‌اند.

نکاتی برای مدیریت آب آبیاری شور

• گیاهان: توانایی محصولات مختلف برای تحمل شرایط شور به طور قابل توجهی متفاوت است، به صورتیکه برخی گیاهان تحمل بیشتری نسبت به شوری دارند. انتخاب نوع گیاه مناسب می‌تواند به کاهش اثرات منفی شوری کمک کند. توجه کنید که مرحله رشدی گیاهان در میزان تحمل شوری آن‌ها موثر است. به طور کلی گیاهان در طول جوانه‌زنی و در مرحله گیاهچه نسبت به زمان استقرار بیشتر مستعد آسیب ناشی از تنش شوری هستند.
• آبیاری: انتخاب سیستم آبیاری مناسب یکی از راهکار‌های مدیریتی آب شور است. به علاوه مقدار آب مورد استفاده در هر آبیاری و زمانبندی آبیاری در شرایط شور باید به صورت ویژه‌ای تنظیم شود.
• پایش شوری آب آبیاری: آزمایش منظم آب آبیاری به کشاورزان کمک می‌کند که شوری آب را کنترل کرده و در صورت لزوم اقدامات لازم را انجام دهند.
• تغذیه با کودهای مناسب: انتخاب نوع، مقدار و روش صحیح مصرف کودها در شرایط شوری آب و خاک اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال استفاده بی‌رویه کودهای با شاخص شوری بالا در این شرایط باعث تشدید شوری و اُفت عملکرد می‌شود.

آستانه تحمل به شوری آب در گیاهان

گیاهان می‌توانند شوری آب را تا حد مشخصی تحمل کنند که به این حد “آستانه تحمل شوری” گفته می‌شود. این آستانه بیانگر بیشترین میزان شوری است که گیاه بدون کاهش عملکرد می‌تواند آن را تحمل کند. آستانه تحمل شوری در گیاهان مختلف متفاوت است و با هر واحد افزایش شوری بیش از این آستانه، عملکرد گیاه کاهش می‌یابد. این روند تا جایی که شوری به سطحی برسد که گیاه قادر به ادامه حیات نباشد، ادامه می‌یابد.

در جداول زیر، چند نمونه از آستانه تحمل شوری برای برخی گیاهان باغی و زراعی عنوان شده است.

گیاهان زراعی

گیاه	آستانه تحمل شوری آب (ECe) (dS/m)
گندم	4
جو	5.3
ذرت	1.1
برنج	2
سیب‌زمینی	1.1
چغندرقند	4.7
یونجه	1.3
کلزا	7.3
گوجه‌فرنگی	1.7
هندوانه	1.3
خیار	1.7
کاهو	0.9
نخودفرنگی	2.3
سیر	2.6
پیاز	0.8

گیاهان باغی

گیاه	آستانه تحمل شوری آب (ECe) (dS/m)
پسته	6.3
سیب	1.1
هلو	1.1
شلیل	1.1
انگور	1
پرتقال	0.9
گلابی	1.1
گیلاس و آلبالو	0.6
خرما	2.7
بادام	1
گردو	1.1
زردآلو	1
زیتون	2.7
انار	2.7

نکته: با توجه به این که عوامل و شرایط مختلف مثل نوع رقم بر مقدار آستانه تحمل به شوری در گیاهان موثر است، دقت داشته باشید که موارد گزارش شده به عنوان نمونه آورده شده‌است.