آبیاری جزء اصلی و لازمه تولید در کشاورزی است و اگر به درستی مدیریت نشود، عملکرد مورد انتظار حاصل نخواهد شد.
پیش‌تر درباره مدارهای آبیاری درختان میوه مقاله‌ای منتشر کردیم اما در این پست از پایگاه دانش اگرویار به نکات مهم مدیریت آبیاری‌ها در گیاهان زراعی خواهیم پرداخت.
آبیاری‌های بیش از حد و همچنین کم آبیاری یا مدارهای طولانی هر دو باعث ایجاد مشکلاتی می‌شوند.
مشکلات کم آبیاری
امروزه کم آبی یکی از معضلات اصلی کشاورزی در مناطق مختلف است اما باید توجه داشته باشید که مدارهای طولانی آبیاری باعث کاهش معنی‌دار تولید می‌شود. مشکلاتی که در نتیجه کم آبیاری اتفاق می‌افتد بصورت زیر است:
- کاهش فتوسنتز و رشد گیاه
- کاهش رشد و توسعه ریشه
- کاهش جذب عناصر غذایی
- افزایش حساسیت گیاه به آفات و بیماری‌ها
- کاهش گلدهی و گرده افشانی
- کاهش تعداد میوه / دانه
- کاهش اندازه میوه / دانه
- کاهش عملکرد میوه / دانه
- افزایش شوری خاک
مشکلات آبیاری بیش از حد
آبیاری‌های بیش از حد نیز باعث ایجاد مشکلاتی بصورت زیر می‌شود:
- غرقاب شدن و کاهش تهویه در خاک
- کمبود اکسیژن و کاهش رشد و توسعه ریشه
- افزایش شستشوی عناصر غذایی
- کاهش جذب عناصر غذایی
- افزایش احتمال بروز بیماری‌ها و پوسیدگی در ناحیه طوقه و ریشه در نتیجه رطوبت بیش از حد
- افزایش جمعیت علف‌های هرز
- کاهش رشد و عملکرد محصول
- افزایش احتمال خوابیدگی (ورس) بوته
فواصل مناسب آبیاری در گیاهان زراعی
فاصله آبیاری یا مدار مناسب آبیاری در گیاهان مختلف زراعی به عوامل مختلفی از جمله نوع محصول، نوع خاک، اقلیم، مرحله رشدی، نوع سیستم آبیاری و … بستگی دارد.
ویژگی‌های محصول
ویژگی‌های مرتبط با محصول تاثیر زیادی در تنظیم فواصل و حجم آبیاری دارد. به عنوان مثال، گیاهانی که زیست‌توده بیشتری تولید می‌کنند، نیاز آبی بالاتری داشته و باید حجم آب بیشتری دریافت کنند و بالطبع فاصله آبیاری در این گیاهان کوتاهتر خواهد بود. ولی گیاهان با زیست‌توده کمتر نیاز آبی کمتری دارند و با فواصل بیشتری آبیاری می‌شوند. به عنوان مثال ذرت در مقایسه با گندم آب زیادی جذب کرده و باید با فواصل کوتاهتر آبیاری شود.
مرحله رشدی گیاه
یکی دیگر از فاکتورهای موثر بر تنظیم فواصل آبیاری، مرحله رشدی گیاه است. گیاهان در مراحل مختلف رشدی، نیازهای آبی متفاوتی دارند.
بطورکلی میزان نیاز و جذب آب گیاهان زراعی در اوایل دوره رشد کمتر و در زمان گلدهی، تشکیل میوه / دانه و دوره رشد آن به حداکثر میزان خود می‌رسد. در تصویر زیر الگوی جذب آب این گیاهان را ملاحظه می‌فرمایید.
براساس الگوی بالا می‌توان حجم و مدارهای آبیاری را تنظیم کرد.
در جدول زیر نیز حجم و مدار آبیاری گیاهان زراعی در مراحل مختلف رشدی بصورت کیفی مقایسه شده است.
| مرحله رشدی | فواصل آبیاری‌ها | حجم آبیاری |
|---|---|---|
| جوانه‌زنی، سبز شدن و استقرار | کوتاه | کم |
| دوره رشد رویشی | متوسط | متوسط |
| گلدهی، تشکیل دانه / میوه | کوتاه | زیاد |
| پرشدن دانه / رشد میوه | کوتاه | زیاد |
| رسیدگی دانه / میوه | طولانی | کم |
توجه: گیاهان زراعی در مرحله گلدهی و تشکیل میوه / دانه حساسیت بالایی به کمبود آب دارند. هرگونه تنش خشکی و کم آبی در این مرحله باعث افت معنی‌دار عملکرد خواهد شد.
نوع خاک
خاک‌های با بافت مختلف، قابلیت‌های مختلفی در نگهداری آب دارند و این موضوع روی فواصل آبیاری تاثیرگذار است.
- خاک‌های شنی به سرعت آب را تخلیه می‌کنند و در این شرایط باید آبیاری‌ها با فواصل کوتاهتری انجام شود.
- در خاک‌های لومی، قابلیت نگهداری آب مناسب بوده و این خاک‌ها برای رشد و تولید اکثر گیاهان مناسب هستند.
- خاک‌های رسی آب را برای مدت طولانی‌تری در خود حفظ می‌کنند و آبیاری در این خاک‌ها با فواصل طولانی‌تر امکان‌پذیر است. باتوجه به سنگین بودن بافت در این خاک‌ها، تهویه مناسب ایجاد نشده و احتمال کمبود اکسیژن و محدودیت جذب عناصر غذایی و رشد وجود دارد و آبیاری‌های مکرر باعث ایجاد مشکلات زیادی می‌شود.
اقلیم و شرایط آب و هوایی
یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی که در تنظیم فواصل آبیاری موثر است، نوع اقلیم و شرایط آب و هوایی است.
- در اقلیم‌های گرم و خشک باتوجه به بالا بودن میزان تبخیر و تعرق، باید مدارهای آبیاری کوتاهتر درنظر گرفته شوند.
- در مناطق با بادهای شدید و سوزان نیز میزان تبخیر و تعرق بالا بوده و باید آبیاری‌ها با فواصل کوتاه انجام شوند.
نوع سیستم آبیاری
سیستم آبیاری، عامل دیگری است که بر فاصله آبیاری‌ها موثر است. باتوجه به حجم زیاد آب مصرفی و عمق نفوذ زیاد در سیستم‌های غرقابی، مدارهای آبیاری در این سیستم‌ها طولانی‌تر است.
در جدول زیر مدارهای آبیاری و کارایی مصرف آب در سیستم‌های مختلف آبیاری مقایسه شده است.
| نوع سیستم آبیاری | فواصل آبیاری‌ها | کارایی مصرف آب |
|---|---|---|
| غرقابی | طولانی | کم |
| بارانی | متوسط | متوسط |
| قطره‌ای | کوتاه | زیاد |
بهترین زمان آبیاری در گیاهان زراعی
تعیین زمان دقیق و حجم آبیاری‌ها نیازمند محاسبات تخصصی و استفاده از ابزارهای مربوط به این حوزه است که تولید را به سمت کشاورزی دقیق و هوشمند هدایت می‌کند ولی به‌عنوان یک قاعده کلی، بهترین زمان آبیاری در گیاهان زراعی موقعی است که حدود 30 تا 50 درصد از کل رطوبت قابل استفاده خاک تخلیله شده باشد. توجه شود که این اعداد عمومی بوده و ممکن است برای هرگیاه در مراحل مختلف رشدی متفاوت باشد.
باتوجه به مواردی که در بالا اشاره کردیم، فاصله و حجم آبیاری‌ها در گیاهان زراعی بسته به نوع محصول، ویژگی‌های خاک، اقلیم، مرحله رشدی و سیستم آبیاری متفاوت است و تعیین عدد ثابت برای همه شرایط روشی نادرست است.
اگر در ارتباط با مدارها و حجم آبیاری در گیاهان مختلف زراعی سوال، تجربه و پیشنهادی دارید در بخش نظرات همین صفحه با ما به اشتراک بگذارید.
آخرین بروزرسانی: 1403/04/27
بخش نظرات
دیدگاهتان را در ارتباط با این مطلب آموزشی بنویسید!